سلام نو _ سرویس گردشگری: یخدان مویدی با برخورداری از ویژگی‌های خاص معماری و زیر نظارت دقیق یخ‌سازان، برای زمانی طولانی بخشی از یخ موردنیاز اهالی کرمان را تامین می‌کرد. بررسی سازوکار یخ‌سازی و انبار آن برای فصول دیگر نشان‌دهنده هوش و خلاقیت مردمان در گذشته است. هرچند با اختراع برق و کارخانه‌های یخ‌سازی، یخدان مویدی در کنار دیگر یخدان‌ها از دور خارج شدند، همچنان بنای بزرگ آن را می‌توان بازدید و بررسی کرد.
آشنایی با یخدان مویدی
یخدان مویدی از یادگارهای اواخر دوره صفویه است و نظیر دیگر یخچال‌های تاریخی، از آن به‌منظور نگهداری یخ برای روزهای تابستان استفاده می‌کردند. نام مویدی به قنات مشهور مویدی بازمی‌گردد که آب یخچال از آن تامین می‌شد. البته برخی می‌گویند صاحب یخدان، فردی به نام مویدالدین ریحان، یکی از کارگزاران حکومت کرمان بوده است.
اگر پای صحبت قدیمی‌های کرمان بنشینید، می‌گویند در ساعات ابتدای صبح‌های تابستان، فالوده‌فروش‌ها فالوده کرمانی را در سایه یخچال‌ها درست می‌کردند و به مردم می‌فروختند. بدین‌ترتیب به‌نظر می‌رسد یخدان‌ها به مکانی برای تفریح و استراحت مردم نیز تبدیل شده بودند.
با اختراع برق و نصب کارخانه‌های یخ‌سازی، یخدان مویدی در کنار دیگر یخدان‌های شهر، به‌صورت متروکه درآمد. این بنا تا دهه ۱۳۸۰ محل تجمع زباله بود تا آن که سازمان میراث فرهنگی با مرمت آن، زمینه نگهداری یخدان را مانند صدها اثر تاریخی دیگر استان فراهم کرد.
عناصر تشکیل‌دهنده یخدان مویدی نظیر دیگر یخدان‌ها عبارت‌اند از مخزن، حصار، استخر و چاله یخ. مصالح بنا را خشت خام و ملات گل تشکیل می‌دهند. خشت خام عایق حرارتی است و گرما را به داخل یخچال عبور نمی‌دهد. پله‌های یخدان نیز برای دسترسی و نگهداری مطلوب و تعمیر خشت‌ها بنا نهاده شده بود و در حقیقت هر سال یک لایه جدید خشت و گل روی گنبد می‌کشیدند.
پلان مخزن دایره‌ای شکل است که گنبدی از نوع «بستو» (نوعی قوس بیضی شکل) روی آن احداث کرده‌اند. نوک این ساختار مخروطی شکل به‌گونه‌ای ساخته شده است که حداقل میزان تابش آفتاب را جذب کند و در اطراف این مخروط دیوارهای بلندی احداث می‌کردند که با وزش باد و استفاده از سایه، دمای هوا را به‌صورت محسوس کاهش دهد. این دیوارها سایه‌انداز نام دارند.
راهکار ابتکاری که طراحان این یخدان به منظور جلوگیری از چسبندگی یخ‌ها به یکدیگر از آن بهره می‌بردند، استفاده از کاه بود. بدین منظور آن‌ها مقداری کاه را بین یخ‌ها قرار می‌دادند. نکته جالب در طراحی این یخدان‌ها تعبیه دو راهرو در آن‌ها بود تا از این طریق افراد بتوانند از یک راهرو برای ذخیره و انباشتن یخ‌ها و از دیگری به منظور استخراج آن‌ها در فصل تابستان استفاده کنند.
علاوه‌بر این، از دیگر نکات مبتکرانه در طراحی این یخدان ویژگی اتاقک‌های اطراف یخدان مویدی کرمان است؛ چراکه این اتاقک‌ها به شکلی طراحی و احداث شده‌اند که در فصل تابستان خنک و در زمستان گرم باشند. همچنین؛ طراحی پله‌های یخدان مویدی نیز در نوع خود بی‌نظیر است. در گذشته نحوه دسترسی به یخ‌های درون یخدان بسیار ساده و راحت بود. نوک مخروطی شکل این بنای تاریخی به نحوی طراحی و ساخته شده است که میزان جذب آفتاب از طریق آن در کمترین حد ممکن باشد.
محل قرارگیری یخدان مؤیدی
جالب است بدانید این دیوارهای سایه‌انداز در برخی از این یخدان‌ها با حصار شهر یکی بوده است و برای جلوگیری از فروریختن مقطع این یخدان‌ها به صورت کج ساخته می‌شد.
اطراف این بنای مخروطی نیز دیوارهای بلندی تعبیه شده است که دمای هوا را به صورت کاملا محسوسی پایین نگه می‌دارد. علاوه‌بر این؛ نقش و نگارهای متنوعی روی دیوارهای این سایه‌انداز طراحی شده است که نمایی جذاب به آن می‌داد. یکی دیگر از کارهای جالب توجه دیگر که نشان از آینده‌نگری طراح آن بوده است تعبیه سوراخ‌هایی موازی روی دیوار است که در صورت نیاز به مرمت بنا بتوان برای سهولت در نصب داربست از آن‌ها کمک گرفت. علاوه‌بر این، برای جلوگیری از ریزش احتمالی دیوارها پشت‌بندهایی در قسمت پشتی آن‌ها تعبیه شده است.
یخدان مؤیدی از جمله آثار تاریخی کرمان و بزرگترین یخچال خشتی ایران و جهان محسوب می‌شود. در گذشته اهالی شهرستان کرمان از انواع قنات‌ها، آب انبارها، یخدان‌ها یا کانال‌ها بهره می‌بردند تا از این طریق زندگی راحت‌تری را تجربه کنند. آب انبارها منبع اصلی تامین آب قنات‌ها به شمار می‌رفت و به همین ترتیب آب موردنیاز برای ذخیره‌سازی در یخدان‌ها از قنات‌ها تامین می‌شد. جالب است بدانید یخدان‌های بزرگ از این روال مستثنی بودند و هر یک برای خود یک قنات اختصاصی داشتند. این یخدان‌ها در گذشته‌هایی که خبری از اختراع برق در میان نبود مانند یک یخچال عمل می‌کردند.
این اثر تاریخی که در حال حاضر یکی از جاذبه‌های گردشگری شهرستان کرمان به شمار می‌رود در گذشته در خارج از کرمان قرار داشت اما هم‌اکنون و با توجه به توسعه و گسترش شهر در همجواری خیابان ابوحامد واقع است. اگر خودروی شخصی دارید، برای دسترسی راحت و سریع به این بنای تاریخی می‌توانید با خودروی شخصی‌تان به سمت باغ ملی بروید. یخدان مویدی کرمان دقیقا در میدان تختی قرار گرفته است. علاوه بر این شما می‌توانید از تاکسی‌ها و اوتوبوس‌های درون‌شهری که برای این منظور در نظر گرفته شده‌اند استفاده کنید.
مویدی نام محله‌ای درشهر کرمان است و بخشی از زمین‌ها و قنات قدیمی در آن جای گرفته‌اند. این محله در محدوده میدان تختی و خیابان‌های خورشید و ابوحامد واقع شده است. یخدان مویدی نیز در ابتدای خیابان شهید کامیاب، در محله مویدی قرار دارد.
آدرس: استان کرمان، کرمان، خیابان شهید کامیاب (ابو حامد)
فاصله یخدان مویدی تا حمام گنجعلی خان: ۱.۸ کیلومتر
فاصله یخدان مویدی تا بازار کرمان: ۲ کیلومتر
فاصله یخدان مویدی تا خانه هرندی: ۱.۴ کیلومتر
فاصله یخدان مویدی تا موزه هنرهای معاصر کرمان: ۷۵۰ متر
نظر شما