فیروزه کویر و شاهکار معماری؛ چرا باید به دیدن مسجد جامع نطنز برویم؟

مسجد جامع یا مسجد جمعه نطنز مجموعه‌ای از چند بنای مذهبی شهر نطنز در استان اصفهان است که ارزش دیدن دارد. این مسجد جامع را باید شاهکار معماری دانست.

این مسجد مجموعه‌ای از چندین بنا است که این بناها در دوران الجایتو خدابنده و پسرش ابوسعید بهادرخان (دوره ایلخانی) ساخته شده‌اند. مسجد، خانقاه، مقبره شیخ عبدالصمد و مناره از بخش‌های مختلف این مجموعه هستند. این بنا در مورخه ۱۳۱۱/۴/۱۸ به شماره ۱۸۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

نگاهی به تاریخچه مسجد جامع نطنز

در میان باغستان‌های واقع در دل شهر تاریخی نطنز، مناره‌ای بلند، گنبدی هرمی و درخت چنار کهنسال و سربه فلک کشیده‌ای نظر هر تازه‌ واردی را به خود جلب می‌کند.ارتفاع مناره ۳۷٫۲۰ متر و دارای ۱۱۸ پله‌ی مارپیچی است.

یکی از قدیمی‌ترین بخش‌های مسجد جامع نطنز گنبدخانه‌ی آن است. طبق نوشته‌ی کتیبه‌ای که در این قسمت کشف شد می‌توان قدمت این بخش را به ۳۸۹  هجری قمری نسبت داد.در قسمت قاعده‌ی گنبد، کتیبه‌ای به‌صورت آجر نوشته برجسته، مربوط به دوره دیلمی (آل بویه) وجود دارد که بعدها در دوره‌ی صفویه روی کتیبه را با گچ پوشانده و کتیبه را به‌صورت گچبری تزئین کرده‌اند.و بدین ترتیب این گنبد قدیمی‌ترین گنبد این منطقه است.

به طور کلی می‌توان گفت غیر از شبستان گنبد دار مسجد که مربوط به ایام دیلمی است و قدمتش به ۱۰۰۰سال پیش می‌رسد سایر بخش‌های مسجد جامع  در فاصله سال ‌های ۷۰۴ تا ۷۲۵ هجری قمری بنا شده و قدمتی بیش از ۷۳۰ سال دارد که یعنی روزگار مغول. همچنین بنای خود مسجد بین سال های ۷۰۴ تا ۷۰۹ هجری، بقعه شیخ عبدالصمد سال ۷۰۷ هجری، ایوان جلوخان خانقاه در سال ۷۱۶ و ۸۱۷ هجری و مناره در سال ۷۲۵ که اتمام ساخت این بنا بوده ساخته شده اند.

نگاهی به معماری مسجد جمعه نطنز

مسجد سه ورودی دارد که یک ورودی جنوبی و دو ورودی شمالی هستند که ورودی‌های سمت شمال هم‌سطح حیاط هستند، ولی ورودی جنوبی دهلیزی است که با 12 پله بلند به کف راهرو مسجد می‌رسد.

وقتی داخل راهرو باشید، سازه قرار گرفته در پشت اولین درِ چوبی سمت راست، بنای اصلی و قدیمی‌تر مسجد جامع نطنز است که متعلق به دوره دیلمی و به قرن چهارم هجری قمری بر می‌گردد.

محراب این بخش دارای کاشی‌های فاخر و زیبای زرین فام بوده که متأسفانه زمان قاجاریه سرقت شده و در حال حاضر در موزه “لوور” فرانسه نگه‌داری می‌شود. در قسمت شمال بخش 1040 ساله بنا، بخش 720 ساله و زمان ایلخانی قرار دارد که دارای چهار ایوان است که به سبک مساجد چهار ایوانی در کشور ساخته شده است.

بقعه شیخ نورالدین عبدالصمد نطنزی

شیخ نورالدین عبدالصمدبن علی اصفهانی نطنزی از مشایخ و اقطاب صوفیه در قرن هفتم هجری است. وی اصفهانی الاصل و مقیم نطنز بود و از مریدان و شاگردان شیخ نجیب الدین علی بن بُزغُش شیرازی (وفات سال ۶۷۸) بود و خود شیخ نجیب الدین از شاگردان و تربیت یافتگان معروف شهاب الدین سهروردی (وفات ۶۳۲) بوده است. اهمیت شیخ عبدالصمد در عرفان اسلامی به این دلیل است که گروهی از علما و عرفای قرن هشتم هجری از شاگردان و تربیت یافتگان طریقت او بوده اند که از جمله آنها می توان به شیخ نجم الدین محمود اصفهانی، کمال الدین عبدالرزاق کاشانی و عزالدین محمود کاشانی، اشاره کرد. جامی از وی به عنوان عالمی که به علوم ظاهری و باطنی تسلط داشته، یاد کرده است.

بقعه یا آرمگاه شیخ نورالدین عبدالصمد نطنزی دارای گنبدی هشت ضلعی و مخروطی شکل دو جداره بوده که جداره بیرونی از آجر و کاشی های فیروزه ای ساخته شده است و جدار داخل آن مقرنس کاری گچی فوق العاده بی نظیری دارد. هنگامی که از مرکز بقعه به مقرنس کاری زیر گنبد نگاه می کنیم طرح گلی دیده می شود که گلبرگ های آن به سمت پایین باز شده و در کف گنبد کتیبه ای به صورت گچ بری برجسته به خط ثلث بر روی زمینه گل و بوته حکاکی شده است.

سردر خانقاه؛ یادگار رو به ویرانی

هر چند که در حال جز همین سردر از بنای خانقاه مسجد جامع نطنز چیزی باقی نمانده است. اما زیبایی کاشی‌های آی، نقش به نقش مقرنس کاری‌ها و سایر تزئینات به جا مانده یک نماینده‌ی زیبا از بناهای کبود مغولی است.

 این سردر به سال ۱۳۴۸ مورد مرمت قرار گرفت و کتیبه‌ای به شکل گچ‌بری، دور تا دور درگاه به خط ریحان برجسته‌ کار شده که استاد کار را آقای شمس‌الدین محمدعلی نطنزی به سنه ۷۱۶ هجری قمری ذکر شده است.

آدرس و مسیر دسترسی

آدرس: استان اصفهان، نطنز، خیابان مالک اشتر، نزدیک میدانگاه بازار

برای رفتن به مسجد جامع نطنز از منطقه باغستان به‌سمت خیابان باهنر و خیابان مالک اشتر بروید و بعد از آن با وارد شدن به فرعی غربی و گلستان پنج مناره‌های مسجد و مقبره را خواهید دید.