سلام نو - سرویس گردشگری: خواجه نظام الدین عبیدالله زاکانی که به عبید زاکانی معروف بود در قرن هشتم هجری به عنوان شاعر، نویسنده و لطیفه پرداز ایرانی بوده است که طبق قراین موجود در یکی از توابع قزوین در اواخر قرن هفتم یا اوایل قرن هشتم ه.ق. به دنیا آمد.«عبید زاکانی» از پیشگامان طنز فارسی است. اگر به طنز و لطیفه علاقه دارید و در عین حال در جستجوی چیزی بیشتر از سرگرمی هستید، باید با او و آثارش آشنا شوید. او معانی عمیق و ارزنده را در قالبی خنده‌دار بیان می‌کند. اشعارش خواننده را سرگرم می‌کنند و هم‌زمان به فکر فرو می‌برند.زبان شعر عبید بی‌پروا و تند است. او با شجاعت و جسارتی کم‌نظیر به نقد زشتی‌ها و پلیدی‌ها در جامعه، به‌خصوص در طبقه حاکم می‌پردازد.
بسیاری سعی داشتند زبان بی‌پروا و گاهی خارج از ادب و عرف او را بهانه‌ای کنند برای به زیر سوال بردن شعر او و حقیقتی که در آن بیان می‌کرد. از سوی دیگر، برخی بزرگان و حاکمان سعی در دوستی و نزدیکی با او داشتند تا شاید از گزند تیغ نقد او در امان بمانند؛ اما عبید بی‌توجه به دوستی و دشمنی دیگران، نقد خود را صریح و بی‌پروا در قالب طنز بیان می‌کرد.
عبید زاکانی علاوه بر اقامت در قزوین، چند وقتی هم در اصفهان و کرمان زندگی کرد؛ ولی بیشتر عمر وی در شیراز سپری شد. طبق اشعار عبید زاکانی، احیانا او به جزیره هرمز، بغداد و آذربایجان سفر کرده بود. عبید زاکانی باتوجه به شرایط آن عصر و دشواری سفر به دلایل متعدد از جمله ناامنی راهها ، نبود وسایل نقلیه و کمبود امکانات اقامتی، اهل سفر و سیاحت بوده است. این خاندان کهنه و قدیمی، تیره ای از عرب( بنی خفاجه) بودند که به قزوین آمدند و در آن جا اقامت یافتند. این خاندان سرشناس دارای دو شعبه برجسته بودند که یک شعبه، اهل علم و حدیث و معقول و منقول و شعبه دیگر، از وزرا و صاحب منصبان بودند. عبید برخاسته از شعبه دوم خاندان زاکانی است. مستوفی گفته است که شعبه دوم:« ارباب صدور بودند، از ایشان صاحب سعید صفی الدین زاکانی خداوند املاک و اسباب و از ایشان صاحب معظم خواجه نظام الدین عبیدالله اشعار خوب دارد و رسائل بی نظیر » .
علت شهرت عبید زاکانی
یکی از دلایل شهرت او به زاکانی، نسبتش با خاندان “زاکانیان” است که شاخه ای از عرب بنی خفاجه بود. دو شعبه از این خاندان نسبت به دیگران مشهورتر بودند، شعبه ی اول این که بنابر گفته معاصر و همشهری عبید یعنی حمدالله مستوفی، آن ها اهل دانش های معقول و منقول بودند و شعبه ی دوم که این مورخ، افراد آنرا « ارباب صدور» خوانده است شامل وزیران و دیوانیان می باشد. از منظر حمدالله مستوفی، عبید “صاحب معظم نظام الدین عبیدالله زاکانی” خوانده شده است و از شعبه ی دوم می باشد.
آثار ارزشمند عبید زاکانی
علاوه بر شاعر بودن عبید زاکانی، اکثریت نام او را با طنز و هزل عجین و اغلب عامه به خاطر لطایفش او را می شناسند. منظومه موش و گربه در این میان شهرت فراوانی دارد و ریش نامه و صد پند از لطاقت بیشتری برخوردارند. مثل بسیاری از طنزپردازان متقدم مانند سعدی شیرازی، طنز و هزل به یکسان در لطایف او راه یافته است.
می‌توان گفت موش و گربه معروف‌ترین اثر عبید زاکانی است که از محبوبیت بسیاری برخوردار است. داستان این قصیده که طنزی اعتراضی است، در شهر کرمان اتفاق می‌افتد. گربه‌های شهر که دشمنی و جنگ دیرین با موش‌ها داشتند، در ظاهر با موش‌ها عهد صلح و دوستی می‌بندند؛ ولی در واقع آن‌ها را فریب می‌دهند و عهد خود را می‌شکنند. جنگی بزرگ بین لشگر موش‌ها و گربه‌ها در بیایان‌های کرمان درمی‌گیرد. لشکر موش‌ها پیروز و شاه گربه‌ها گرفتار می‌شود؛ اما گربه‌شاه ریسمان را با دندان پاره کرده و به‌موش‌ها حمله می‌کند و آن‌ها را شکست می‌دهد.
در این منظومه، عبید زاکانی به کنایه و تمثیل بیان می‌کند که ضعیفان و محرومان هرگز نباید به صاحبان قدرت اعتماد کنند؛ چراکه اگر به‌ظاهر نیز صلح و دوستی بین آنان برقرار شود، عاقبت قدرتمندان به خاطر منافع خود عهد صلح را می‌شکنند و هرگز دوست و از جنس محرومان نخواهند شد.
عبید زاکانی چقدر عمر کرد؟
تقی الدین کاشی در تذکره اش نقل کرده که عبید زاکانی در سال ۷۷۲ فوت کرده در حالیکه صادق اصفهانی در کتاب شاهد صادق گفته که مرگ عبید زاکانی در سال ۷۷۱ رخ داده است. ولی براستی که طول عمر عبید زاکانی تا اواخر سال ۷۶۸ ه.ق. بوده است و یقینا بین سالهای ۷۶۸ و ۷۶۹ یا ۷۷۲ فوت کرده است. بر اساس گفته های تذکره نویسان، عبید زاکانی در بین سال های ۷۶۸ تا ۷۷۲ قمری درگذشته است. وی در سال ۷۷۲ بطورحتم در قید حیات نبوده است و در اصفهان یا بغداد فوت کرده است. محل دفن او بطور دقیق مشخص نیست و قبرش به روایتی در ماهان کرمان قرار دارد.
نظر شما