سلام نو-فاطمه عرب‌زاده: آب یکی از عناصر ضروری است که شهرهای کویری کشور ایران در گذشته برای رسیدن به آن تلاش کرده‌اند. نتیجه تلاش آنها توسعه و ساخت سازه‌های آبی باورنکردنی مانند قنات بود. قنات‌ها به دلیل توانایی و تخصص برجسته پیشینیان در ایجاد چنین بناهایی در مرکز زمین به جاذبه‌های تاریخی یزد تبدیل شده‌اند.
قنات زارچ یزد یکی از قابل توجه‌ترین قنات‌های تولیدی ایران است که در فهرست آثار ملی کشور قرار گرفته است. قرار گرفتن این قنات در زارچ یزد دلیل ثبت آن است.
ساخت این قنات چندین سال به طول انجامید و چندین نسل با نیروی کار و منابع بسیار اندک در حفاری آن شرکت داشتند. قنات باغ زارچ به طول ۹۰ کیلومتر در سال ۲۰۱۶ از سوی یونسکو به عنوان طولانی‌ترین قنات جهان معرفی شد و هر ساله تعداد زیادی از گردشگران ایرانی و خارجی را به یزد می‌کشاند. بنا بر شواهد و مطالعات متعدد، ساخت قنات زارچ در یزد به قرن‌های ساسانی و زرتشتی بازمی‌گردد. قدمت این قنات آن را به یکی از محبوب‌ترین جاذبه‌های گردشگری یزد تبدیل کرده است. جوامع بیابانی برای تامین آب مورد نیاز خود سنگر و کاریز می‌ساختند. به عنوان مثال، قنات‌ها، ساخته‌های ایرانی محسوب می‌شوند که زمینه تاریخی، اجتماعی و فرهنگی حیاتی را برای مردم امروز فراهم می‌کنند.
مسجد جامع یزد پس از ورود اسلام به ایران در منطقه قنات باغ زارچ برپا شد. بنای این بنا بر روی قنات، آب‌انبار وسیعی را در زیر مسجد پر کرده و زمینه ساخت آبخوری برای وضو گرفتن در داخل مسجد را فراهم کرده است. اگر از دبی قنات زارچ یزد بگویم باید بگویم که در سال‌های گذشته دبی قنات بیش از ۱۵۰ لیتر در ثانیه بوده است. این مقدار برابر است با میانگین سرانه آب مصرفی یک فرد در روز که شامل آب آشامیدنی، استحمام، شستشو و ... می‌شود. اما هیچ صحبتی در مورد میزان آب موجود در حال حاضر وجود ندارد!
قنات باغ زارچ به دلیل گسترش شهر یزد، ساخت و ساز در مناطق مرتبط با قنات و حفر نادرست بسیاری از چاه‌ها در محدوده قنات، دیگر مانند گذشته اشباع نشده است. با این حال، هنوز هم به دلایل کشاورزی و آبیاری استفاده می‌شود. قنات زارچ یزد از دشت فهرج تا شهر یزد امتداد دارد و از روستاهای خودیک، دهنو، قاسم آباد و اکرمیه می‌گذرد. این قنات در زیر بسیاری از نقاط شهر از جمله میدان مرکزی شهر، میدان امیر چخماق قرار دارد. سرانجام پس از گذر از بازار اولیه شهر و مسجد جامع، از یزد حرکت می‌کند و به سفر خود به سمت زارچ می رود. یزد شهری در ایران است. قنات زارچ با ۹۰ کیلومتر طول و بیش از ۱۲۱۵ حلقه چاه (معروف به میله) در مسیر خود، یکی از شگفتی‌های زیرزمینی دست ساز بشر است.
هر مسافری از قلمرو زیرزمینی قنات شگفت زده خواهد شد. ساختار قنات‌ها معمولا یکسان است. هر قنات دارای انشعابات اولیه و فرعی و مخزنی برای ذخیره آب و یک انشعاب برای دسترسی به آب است. شیرین، شور و خویدکی سه شاخه مختلف قنات زارچ یزد هستند که تا ارتفاع ۸۶ متری حفر شده‌اند. در حال حاضر فقط انشعاب شور فعال است زیرا سایر شاخه‌ها به دلیل کاهش سطح آب زیرزمینی خشک شده‌اند. آب شاخه شور فوق العاده شور است به همین دلیل به آن شاخه شور می‌گویند. علت این شوری، مادر چاه این شاخه است که در منطقه آب شور قرار دارد.
شایان ذکر است که آب این شاخه از قنات زارچ یزد از کیفیت پایین‌تری نسبت به سایر شاخه‌ها برخوردار بود. شاخه شور که ۷۲ کیلومتر طول دارد از پای مسجد جامع می‌گذرد. انتهای مسجد جامع شامل ۶۰ پله منتهی به آب قنات است. برخی از نورگیرها بخشی از سازه هستند و نقش مهمی دارند. یکی از نکات هیجان انگیز در مورد این قنات، مقطع مربعی آن است. تمام قنات‌ها دارای مقطع دایره‌ای یا بیضی شکل هستند اما سطح مقطع قنات باغ مربع است.
نظر شما