سلام نو - سرویس گردشگری: مجموعه زندیه شیراز از آثار فرهنگی شهر تاریخی و گردشگری شیراز است که به بناهای تاریخی این شهر در دوره زندیه اشاره دارد.
شیراز شهر تمدن و فرهنگ کهن ایران باستان در دوران زندیه نیز از ارزش و توجه ویژه‌ای برخوردار بوده است که به همین سبب آثار و مکان‌های تاریخی بسیاری از آن دوره برای شهر شیراز به یادگار باقی مانده است.
در همین راستا قصد داریم در ادامه این مطلب به نقد و بررسی بناهای تاریخی شیراز در دوره زندیه بپردازیم که هم‌اکنون مجموعه زندیه را برای شهر ادبیات پارسی ایران‌زمین به ارمغان آورده‌اند.
ارگ کریم‌خانی؛ نگین بناهای تاریخی شیراز در دوره زندیه
مجموعه ارگ کریم‌خان که به ارگ کریم‌خان زند نیز شهرت دارد، یک قصر سلطنتی است که برای وکیل الرعایا کریم‌خان زند حاکم شیراز بنا نهاده شده است.
ارگ کریم‌خانی در سال ۱۱۸۰ هجری قمری به دستور کریم‌خان زند ساخته شده است. کریم‌خان زند جهت ساختن این ارگ ماهرترین سنگ‌تراشان، معماران و هنرمندان دوران خود را به شیراز دعوت کرده است و فوق‌العاده‌ترین نوع مصالح را از شهرها و کشورهای گوناگون خریداری کرده و در اختیار کارگران و معماران خود قرار داده است.
در ساختار این بنای تاریخی از معماری نظامی و معماری مسکونی استفاده شده است، زیرا ارگ کریم‌خانی در آن زمان منزل پادشاه بوده و حتماً باید از ساختار امنیتی بالایی بهره می‌برده است.
موزه پارس
موزه پارس با عنوان عمارت کلاه‌فرنگی نیز شناخته شده است که موزه‌ای در باغ نظر شیراز است که در آن از اشیا و آثار دوران قبل و بعد از دوران اسلام نگهداری می‌شود.
موزه پارس در سال ۱۳۱۵ هجری شمسی بنا نهاده شده است. از جمله دلایلی که سبب می‌شود این بنا به عنوان یکی از بناهای تاریخی شیراز در دوره زندیه به شمار آید این است که آرامگاه کریم‌خان زند در این موزه باستانی واقع شده است.
در قسمت رأس باغ بزرگ و قدیمی باغ نظر، عمارت هشت ضلعی زیبایی از دوران کریم‌خان زند وجود دارد که در آن زمان این مکان برای مراسم رسمی، جشن‌ها، اعیاد و حتی پذیرایی از میهمانان استفاده می‌شده است. این عمارت هشت ضلعی در حال حاضر به موزه کریم‌خان زند اختصاص یافته است.
از نمونه حائز اهمیت‌ترین آثار موزه پارس می‌توان به قرآن زیبای قرن سوم هجری قمری که آیات آن بر روی پوست آهو نوشته شده و شمشیر شاه صفی اشاره کرد.
حمام وکیل، یادگار بناهای تاریخی شیراز در دوره زندیه
حمام وکیل به عنوان یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی و شاهکار معماری دوران زندیه توسط کریم‌خان زند ساخته شده است، این حمام در مرکز شیراز و نزدیک بازار وکیل و مسجد وکیل قرار دارد. حمام وکیل جزئی از مجموعه آثار وکیل به حساب می‌آید.
حمام وکیل از پیشرفته‌ترین و علمی‌ترین تکنیک‌های معماری زمان زندیه بهره برده است. به‌طوری که ورودی آن دارای حمامی کوچک است و پس از شیبی ملایم به هشت ورودی که پایین‌تر از سطح زمین قرار گرفته‌اند، می‌رسد. ورودی‌ها به سمت رختکن و به صورت زاویه‌دار ساخته شده‌اند، تا از نفوذ سرما به داخل حمام و خروج گرما به خارج از آن جلوگیری به عمل آورده شود.
آب انبارهای وکیل
کریم‌خان زند در دوران حکومت خود در شیراز، سه آب انبار در سه منطقه این شهر احداث کرده است که جزئی از بناهای تاریخی شیراز در دوره زندیه به حساب می‌آیند.
اولین آب انبار در قسمت ضلع جنوبی حمام وکیل ساخته شده است. این آب انبار نوشیدنی و شرب بازاریان و محله‌های نزدیک به خود را تأمین می‌کرده است. جالب است بدانید که این آب انبار هم‌اکنون سالم است و امکان استفاده از آن وجود دارد؛ اما متأسفانه کل مجموعه به صورت واحدهای تجاری و انبار به بخش خصوصی بازار شیراز تعلق گرفته است. این آب انبار با شماره ۹۳۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
دومین آب انبار در کنار میدان کریم‌خانی در سمت راست عمارت دیوان‌خانه ساخته شده است. در حال حاضر سر در ورودی آب انبار و عمارت طبقه دوم آن به صورت کلی تخریب شده است و مخزن و پله‌های شیب‌دار موجود در آب انبار بلااستفاده باقی مانده‌اند.
سومین آب انبار به شکل یک آب انبار مخزنی در آرامگاه حافظ جهت انجام فعالیت‌های باغبانی ساخته شده است. از این آب انبار در حال حاضر به همان کاربردی که در گذشته داشت، استفاده می‌کنند.
پل رودخانه خشک
کریم‌خان زند در نزدیکی دروازه اصفهان بر روی رودخانه خشک، پلی از سنگ، گچ و ساروج ساخته است که به پل رودخانه خشک شهرت دارد و از پنج دهانه تشکیل شده است که به مرور زمان همچنان استحکام خود را از دست نداده و به قوت سابق باقی مانده و از بناهای بناهای تاریخی شیراز در دوره زندیه است.
بناهای تاریخی شیراز در دوره زندیه که توسط کریم‌خان زند ساخته شدند
از آنجایی که کریم‌خان در دوره زندیه به بنیان‌گذاری بناهای تاریخی بسیاری پرداخته است که ذکر آن‌ها به صورت مطالعه موردی به درازا می‌انجامد، در ادامه لیست کوتاهی از سایر بناهای تاریخی شیراز در دوره زندیه که در دوره زندیه بنا شده‌اند را با هم مرور می‌کنیم.
آرامگاه سعدی، آرامگاه حافظ، مسجد وکیل، بازار وکیل، تکیه هفت تنان، تکیه چهل‌تنان، خندق دور شیراز، باغ نظر، عمارت دیوان‌خانه، موزه پارس، حمام وکیل، سنگ قبر شاهچراغ، باغ جهان‌نما، طاق قرآن، باروی اطراف شیراز، مقبره شاه داعی الی الله، آرامگاه محمدرحیم خان زند و...
نظر شما