واقعیت این است که گاهی تماشای یک بنای تاریخی ما را عمیقا به فکر می‌برد. از خودمان می‌پرسیم وقتی که تکنولوژی نبود، وقتی که بسیاری از لوازم و امکانات امروز نبود، این اندازه از دقت و زیبایی و فهم درباره‌ی ماندگاری یک اثر از کجا می‌آمد؟ برخی بناهای تاریخی، نسبت به برخی دیگر نیز ویژگی‌هایی دارند که این پرسش و حیرت را در ما افزایش می‌دهد. یکی از بناهای تاریخی بی‌نظیر خانه داروغه است. کمی درباره‌ی آن با هم بخوانیم و بعد به دیدنش برویم.
چرا به این بنا خانه داروغه می‌گوییم؟
آخرین داروغه مشهد و در واقع اولین رئیس نظمیه، فردی بود با نام یوسف خان هراتی. انسانی که حالا تاریخ با تعجب به او و خانه‌ی شخصی‌اش نگاه می‌کند! رئیس نظمیه، خانه‌ای برای خود ساخته و پرداخته بود که حالا، یک مکان فوق‌العاده برای بازدید و لذت بردن است، مکانی پر از پرسش و موقعیتی برای یک مسافرت چند ساعته در زمان.
یوسف خان هراتی در این خانه زندگی می‌کرد، جلساتش را هم در این خانه برگزار می‌کرد و به دلیل برو و بیایی که داشت، مهمانان او فراوان بودند و گاه بسیار ویژه. از همین روست که این خانه پر از قصه است. شما با پای گذاشتن به این خانه خیلی زود سفری در زمان را تجربه می‌کنید. به دیدار اولین رئیس نظمیه بعد از مشروطه می‌روید و چگونه زیستن او را می‌بینید.
بررسی‌ها نشان می‌دهد، این خانه فضای کار و اندیشه و زندگی به صورت هم‌زمان بوده. جلساتی طولانی، مهمانانی که مدت زمان فراوانی در این خانه می‌مانده‌اند، محل استراحت خدمه و نیز محلی برای تشریفات داروغه. اما سوالی که باید به آن بپردازیم این است، مگر در معماری این خانه از چه ویژگی‌هایی استفاده شده است که تا این حد مورد توجه است؟
معماری خانه
اگر از منظر ساخت و معماری به این خانه نگاه کنید، همان سبک ایرانی را می‌بینید که ایوان و شاه‌نشین دارد و نشیمن و بخشی برای خدمه و بعد بناهای مسکونی در اطراف حیاط. کاشی‌های چندرنگ، چوب‌کاری‌های خیره‌کننده، آجرهای قالبی جذاب. اما جزئیات موجود در معماری خانه داروغه کاری با شما می‌کند که نمی‌توانید فضا را رها کنید. فقط کافی است کمی اهل دقت به جزئیات باشید.
ما برای مطالعه‌ی این خانه قرار بود یک زمان شصت دقیقه‌ای بگذاریم، وقتی تمام شد، چهار ساعت از حضور ما در این مکان گذشته بود. از همان ابتدای ورود سرتان از روی زمین به بالا می‌رود، پنجره‌ها، زیرسقف‌ها، چوب کاری‌ها، کاشی‌ها، دقت در طراحی پنجره‌ها، دوجداره بودن آن‌ها. از خودتان می‌پرسید چطور برای یک خانه شخصی این همه زمان رفته است.
مهم‌ترین ویژگی این خانه شاید این باشد که در ایجاد این بنا دقت فوق‌العاده‌ای به کار رفته است، بخش‌های بازسازی شده نیز به شکلی هستند ه خدشه‌ای بر اصل این خانه وارد نشده و این یعنی مراقبت ویژه از میراث فرهنگی می‌تواند فرصت‌های زیادی را از منظر گردشگری ایجاد کند.
حال به سوال مهمی می‌پردازیم که در عنوان مقاله به آن اشاره کردیم. خانه داروغه سنتی است یا مدرن؟ این سوال مهم‌ترین سوال درباره‌ی این خانه‌ی همیشه جذاب است.
چرا در عین سنتی بودن خانه داروغه را مدرن می‌دانیم؟
وقتی به بنا نگاه می‌کنید، دو طرف حیاط پله‌هایی را می‌بینید که به تراس ختم می‌شوند، آنجا کمی ردپای معماری مدرن، حتی در بخش‌هایی معماری غرب امروز را خواهید یافت. تندیس‌هایی مانند سر انسان و شیر و فرشته‌های بالدار نیز که عمیقا ایرانی هستند و در معماری ما ریشه دارند در خانه داروغه دیده می‌شود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد این خانه در وقت خودش نیز برای افراد بسیار خیره کننده و حیرت‌آور بوده و احتمالا مهمانان داروغه از رویت این خانه به تعجب درمی‌آمده‌اند. پله‌ها شما را به طبقات بالا می‌برد. حوض کف حیاط را از بالا می‌بینید و باغچه‌ها، همه چیز خیره کننده است.
اگر اهل دقت باشید اما، کم کم لوازم گرمایشی ویژه‌ای می‌بینید و متوجه می‌شوید که چطور از لوازمی مدرن در این بنا استفاده شده است. لوازم و تدابیر سرمایشی و گرمایشی برای این خانه، باعث می‌شود خیلی زود بفهمید این خانه به وقت خود زیادی مدرن بوده و حالا سنتی نام می‌گیرد.
مطالعات و بررسی‌ها نشان می‌دهد اولین شومینه‌ی مشهد در این خانه اجرا شد و مورد استفاده قرار گرفت. پنجره‌های دو جداره و بخاری دیواری یکی دیگر از ویژگی‌های این بناست که شما را از مدرن بودن آن متعجب می‌کند.
جالب اینکه خانه از دو بخش کلی تشکیل شده، بخشی که برای زمستان تعبیه شده و بخشی که برای تابستان، در تابستان نشین، سرداب می‌بینید و حوض‌خانه و کاشی‌هایی هنوز چشم‌نواز. انگار داروغه فرصتی را فراهم کرده است که در تمامی ایام سال مهمانان و خودش بیشترین لذت را ببرند.
ممکن نیست در این خانه وقت سرما کسی سرما را تجربه کند و وقت گرما، تعریق و خستگی برآمده از حرارت خورشید را. ویژگی‌هایی که ذکر شد این سوال را برای همه ایجاد می‌کند، این یک بنای تاریخی است یا یک بنای تاریخی مدرن؟
حفظ و نگهداری از خانه داروغه
با اینکه در بافت قدیم مشهد و در حوالی محل واقع شدن خانه داروغه تغییرات بسیاری صورت گرفته و بسیاری از بناها که حتی ارزشمند بوده‌اند، از بین رفته‌اند. اما خوشبختانه از خانه داروغه تاکنون مراقبت ویژه‌ای شده است.
جالب است بدانید، عزیزانی که اهمیت این مکان را دریافته‌اند، به خوبی بر حفظ آن مبادرت ورزیده‌اند، تا آنجا که طرح حفظ و نگهداری این خانه در سال ۲۰۱۶ برنده جایزه حفظ و نگهداری میراث فرهنگی آسیا-اقیانوسیه از یونسکو شد. این افتخاری مثال زدنی برای ایران‌دوست‌ها و مشهدی‌هایی است که با فهم دقیق از میراث فرهنگی توانستند فضایی برای لذت مخاطبان و اهالی گردشگری فراهم کنند.
اما اگر اهل سفر به تاریخ هستید، اگر درباره‌ی گذشته و گذشتگان سوالاتی دارید، اگر هنوز گردش و گردشگری را اتفاق مهمی فرض می‌کنید، تماشای خانه داروغه را به شما توصیه می‌کنیم. امروز منهای لذتی که از رویت این خانه می‌برید، این فرصت را دارید که در قهوه‌خانه سنتی آن چای بنوشید و بیرون را نگاه کنید و یا در عکاس‌خانه‌ی آن عکسی به یادگار دیروز از امروزتان بگیرید.
حتی اگر چندان اهل تاریخ نیستید و امروز را مهم‌تر از دیروز فرض می‌کنید باز هم خانه‌ی داروغه برای شما جذابیت‌های بصری فراوانی دارد. کافی است یک‌بار به این مکان سربزنید، دوباره و چندباره دیدنش را قطعا از دست نخواهید داد. دیدن خانه داروغه را به همه‌ی شما توصیه می‌کنیم.
نظر شما