مجلس خبرگان رهبری متشکل از ۸۸ مجتهد است که از لیست نامزدهای تایید شده با رأی مستقیم مردم برای دوره های هشت ساله انتخاب می‌شوند. جلسات مجلس خبرگان حداقل دو بار در هر شش ماه تشکیل میشود.
در روز ۲۲ تیر ۱۳۶۲ ش (۲ شوال ۱۴۰۳ ق) حضرت امام خمینی (ره)، به مناسبت گشایش اولین دوره مجلس خبرگان رهبری در پیامی برای ادامه نظام و شرعیت بخشی به آن به اهمیت این مجلس تأکید کردند و به نمایندگان مجلس خبرگان، حساسیت، والایی و ارزش کار آنان را گوشزد کردند، به شورای رهبری و رهبری نکات ارزنده‌ای را تذکر دادند و اظهار داشتند که نسخه‌ای از وصیت نامه سیاسی ـ الهی خود را، که در تاریخ ۲۶ / ۱۱ / ۶۱، نوشته بودند بعد از مرگ ایشان در مجلس خبرگان قرائت کنند. این نسخه به امانت نزد مجلس خبرگان بود. بخش کوچکی از این وصیت نامه در ذیل آورده شده است:
"رهبری در ادیان آسمانی و اسلامِ بزرگ چیزی نیست که خود به خود ارزش داشته باشد و انسان را خدای نخواسته به غرور و بزرگ اندیشیِ خود وادارد. آن همان است که مولای ما، علی بن ابی طالب، درباره آن گوشزد فرموده است. اساساً انبیاء خدا - صلوات الله و سلامه علیهم - مبعوث شدند برای خدمت به بندگان خدا، خدمت های معنوی و ارشادی و اخراج بشر از ظلمات به نور و خدمت به مظلومان و ستمدیدگان و اقامه عدل، عدل فردی و اجتماعی".
مطابق قانون اساسی، مجمع وظیفه نظارت، ( در صورت نیاز) عزل و انتخاب رهبر را بر عهده دارد. در صورت مرگ، استعفا یا برکناری، کارشناسان در کمترین زمان ممکن برای تعیین رهبر جدید گام برمی‌دارند. در قانون اساسی آمده است که اگر رهبر "در انجام وظایف قانون اساسی خود ناتوان شود، یا یکی از صلاحیت های مندرج در قانون اساسی را از دست بدهد، یا معلوم شود که در ابتدا برخی از صلاحیت ها را نداشته است، از کار برکنار خواهد شد". تمام جلسات و یادداشت های مجلس خبرگان کاملا محرمانه است.
برای انتخاب رهبر، خبرگان، نامزدهای واجد شرایط را بررسی می‌کنند و با یکدیگر مشورت می‌کنند. مطابق قانون اساسی، معیارهای صلاحیت برای مقام معظم رهبری شامل "دانش پژوهی اسلامی، عدالت، تقوا، حسن تدبیر سیاسی و اجتماعی، تدبیر، شجاعت، امکانات اداری و توانایی کافی برای رهبری است." متبحرترین در مقررات اسلامی، فقه یا در مسائل سیاسی و اجتماعی، عموما محبوب، یا از برجستگی های خاص به عنوان رهبر عالی انتخاب میشود. در غیر این صورت، در غیاب چنین نامزدی، خبرگان یکی از اعضا خود را به عنوان رهبر عالی انتخاب و اعلام می‌کنند.
بعدها در همه پرسی قانون اساسی ایران در سال ۱۳۶۸ الزام مرجعیت رهبر را لغو کرد.
قانون اساسی الزامات کاندیداتوری در مجلس خبرگان را مشخص نکرده و این اجازه را به خود مجلس داده است که محدودیت هایی را برای نامزد شدن در مجلس تعیین کند. این مجمع قوانینی را تصویب کرده است که همه اعضای آن باید از نظر فقه (فقه اسلامی) متخصص باشند. به شورای نگهبان اجازه می‌دهد تا با استفاده از امتحانات کتبی و شفاهی، مهارت اجتهاد را بررسی کند. اصلاح طلبان این قانون را به چالش کشیدند و مبارزات انتخاباتی آنها در سال ۱۳۸۵ شامل تغییر این قانون برای ورود غیر روحانیون به مجلس و اصلاح قانون بود. زنان (مجتهد) از لحاظ نظری واجد شرایط نامزدی در مجلس خبرگان هستند و در سال ۱۳۷۷، ۹ زن کاندیداتوری خود را ارائه دادند، البته شورای نگهبان با استدلال اینکه فاقد صلاحیت فقهی هستند، آنها را رد کرد.
ریاست مجلس اول را آیت الله مشکینی عهده دار شد. ریاست مجلس دوم نیز به عهده آیت الله علی مشکینی بود. مجلس سوم نیز به ریاست آیت الله علی مشکینی، منصوب آیت الله علی اکبر هاشمی رفسنجانی و آیت الله ابراهیم امینی اداره شد. در ۱۳۸۶، آیت الله مشکینی درگذشت و آیت الله رفسنجانی برای جانشینی ایشان انتخاب شد. سال ۱۳۹۰، آیت الله محمدرضا مهدوی کنی جانشین آیت الله رفسنجانی به عنوان رئیس انتخاب شد.
در سال ۱۳۹۳، آیت الله مهدوی کنی پس از حمله قلبی درگذشت. آیت الله محمود هاشمی شاهرودی به عنوان سرپرست به عنوان جانشین وی انتخاب شد.
مجلس جدید در ۴ خرداد ۱۳۹۵ افتتاح شد و آیت الله احمد جنتی را به عنوان رئیس مجلس پنجم انتخاب کرد.
نظر شما