سلام نو – سرویس سیاسی: بحث معاون اول رییس دولت سیزدهم حتی پیش از پیروزی ابراهیم رییسی در انتخابات بحث مهمی بود. از یک سوی با توجه به احتمال پیروزی بالای رییسی در انتخابات گزینه‌های مختلف معاون اولی او بررسی می‌شد و از سوی دیگر برخی به عبدالناصر همتی پیشنهاد می‌دادند تا محمدجواد ظریف یا محمدجواد آذری جهرمی را به عنوان معاون اول معرفی کند تا رای بیشتری جذب کند.
با پیروزی ابراهیم رییسی در انتخابات ریاست جمهوری بحث او و معاون اول او بیش از پیش داغ شد، به ویژه با توجه به این مسئله که ظاهرا برخی نامزدها در کشاکش انتخابات در ازای کناره‌گیری به نفع رییسی از او سهم خواهی کردند و برخی این سهم‌خواهی را مرتبط با معاون اول رییس جمهور دانستند.
برای گمانه‌زنی درباره نامزدهای احتمالی پست معاون اول رییس جمهور ابتدا باید نگاهی دقیق به این جایگاه داشت. معاون اول رییس جمهور دومین مقام عالی‌رتبه دولت است. وی در غیبت رییس جمهور جلسات دولت را اداره می‌کند و در صورت فوت، عزل، استعفا، غیبت یا بیماری بیش از دو ماه رییس جمهور یا در موردی که مدت ریاست جمهوری پایان یافته و رییس جمهور هنوز انتخاب نشده مسئولیت‌ها و اختیارات او را برعهده می‌گیرد.
در دوران محمد خاتمی این مقام از نظر تشریفات در تراز نخست وزیر قرار گرفت و استقبال از نخست وزیران کشورهای مختلف توسط معاون اول رییس جمهور انجام می‌شد.
با این همه حوزه مسئولیت، اختیارات، نفوذ و قدرت معاون اول وابسته به نظر رییس جمهور است و این به رییس جمهور بستگی دارد که چه حدی از قدرت را به معاون اول خود اختصاص دهد و چه وزنی به او در کابینه دهد. بررسی سیر معاون اول روسای جمهور نیز تایید کننده این مدعا است.
اولین معاون اول رییس جمهور در ایران حسن حبیبی بود. حبیبی جامعه شناس و حقوق‌دان بود و از سابقون انقلاب اسلامی به حساب می‌آمد. او در دولت هاشمی و دولت اول خاتمی معاون اول بود و طولانی‌ترین معاون اول رییس جمهور ایران به حساب می‌آید. حبیبی چهره‌ای متنفذ، محترم نزد تمام جناح‌های سیاسی و توانمند بود با این همه او هشت سال در سایه رییس جمهور قدرتمندی مثل هاشمی بود و در دولت خاتمی نیز چندان تمایل به خودنمایی نداشت و بدون حاشیه کار خود را پی می‌گرفت.
بعد از حسن حبیبی نوبت به محمدرضا عارف رسید که در دولت دوم خاتمی تبدیل به دومین معاون اول رییس جمهور شود. عارف چهره‌ای دانشگاهی بود و در مقایسه با حبیبی چندان وزنی بین گروه‌های سیاسی نداشت.
با ظهور دولت احمدی‌نژاد این پرویز داوری بود که به عنوان معاون اول رییس جمهور انتخاب شد. داوری نیز همچون عارف بیشتر چهره‌ای دانشگاهی بود. در این دوره نفوذ چهره‌هایی مثل اسنفدیار رحیم مشایی بسیار بیشتر از معاون اول رییس جمهور بود. با شروع دولت دوم احمدی‌نژاد او که با مخالفت علنی رهبری نتوانست مشایی را معاون اول خود کند محمدرضا رحیمی را به عنوان معاون اول انتخاب کرد.
با این همه در این دوره معاون اول رییس جمهور بیشتر یک مقام تشریفاتی بود و این مشایی بود که حرف دوم، و گاهی اول دولت را می‌زد و رحیمی نفوذ و وزن چندانی نداشت.
با ظهور حسن روحانی معاون اول اهمیتی دوباره یافت چون اسحاق جهانگیری به عنوان نماینده اصلاح‌طلبان و نمادی از ائتلاف خرداد ۹۲ به دولت رفت. روحانی که اولویت اولش در دولت نخست حل مشکلات بین المللی بود سهم زیادی از اداره دولت در حوزه صنعت و اقتصاد را به جهانگیری داد تا او عملا به یکی از قدرتمندترین معاونان اول رییس جمهور بدل شود. اوج این همراهی نیز زوج روحانی و جهانگیری در انتخابات ۹۶ بود.
در دولت دوم روحانی اما الگوی دولت دوم احمدی‌نژاد پیاده شد و واعظی نفر دوم و نوبخت نفر سوم دولت شدند تا معاون اول رییس جمهور به حاشیه رانده شود و به تعبیر خودش نتواند منشی خود را عوض کند.
از سعید جلیلی تا فرهاد رهبر؛ چه کسی معاون اول ابراهیم رییسی خواهد شد؟
در این شرایط ابراهیم رییسی به کدام یک از الگوهای معاون اولی نیاز دارد؟ با توجه به سابقه اجرایی کم رییسی در ساختار دولت بسیاری گمان می‌کنند او به معاون اول اجرایی مثل اسحاق جهانگیری در دولت اول روحانی نیاز دارد. برخی معتقدند به جز این معاون اول رییسی باید نمادی از اتحاد اصولگرایان باشد یا سابقه‌ای در اقتصاد داشته باشد تا نشان دهد اولویت اول اجرایی دولت اقتصاد است.
فرهاد رهبر؛ مشاور امین و اقتصاددان
هرچند نام فرهاد رهبر در این سال‌ها کم‌تر مطرح شده است، اما رییس سابق دانشگاه تهران از نزدیک‌ترین مشاوران اقتصادی ابراهیم رییسی است که در دو کمپین انتخاباتی نقش مهمی داشت. به باور برخی سابقه اقتصادی رهبر در کنار اعتماد رییسی او را به گزینه اول معاون اولی رییسی بدل می‌کند.
سعید جلیلی؛ مردی با ۷۰۰۰ صفحه برنامه
سعید جلیلی بی‌تردید یکی از گزینه‌های کابینه رییسی است. طرفداران او انتظار دارند آقا سعید در وزارت خارجه یا معاون اولی به کار گرفته شود. سعید جلیلی سابقه هشت سال اداره دولت سایه را دارد و به گفته خودش هفت هزار صفحه برنامه برای اداره کشور دارد و در تبلیغات انتخاباتی نیز ایده‌های مشخصی در حوزه اقتصاد داشت. با این همه به باور برخی به نظر می‌رسد سعید جلیلی دبیری شورای عالی امنیت ملی را ترجیح دهد.
علی نیکزاد؛ اجرایی و مسکن ساز!
اگر وعده مهم ۴ میلیون مسکن در سال ابراهیم رییسی را مدنظر قرار دهیم علی نیکزاد با سابقه وزارت مسکن و مدیرعامل گروه توسعه ساختمان تدبیر بهترین گزینه برای معاون اولی رییس جمهور است. نیکزاد می‌تواند نقش جهانگیری در دولت اول روحانی را برای رییسی بازی کند و توان او در اداره دولت و توسعه عمرانی را افزایش دهد. پیش از این حمیدرضا ترقی، عضو ارشد حزب موتلفه، تایید کرده بود که رییسی نیکزاد را برای معاون اولی در نظر دارد.
غلامحسین اسماعیلی؛ رییس دفتر یا معاون اول؟
برخی غلامحسین اسماعیلی سخنگوی فعلی قوه قضاییه را معاون اول رییسی می‌دانند. او هرچند از چهره‌های مورد اعتماد رییسی است ولی برخلاف جلیلی، رهبر و نیکزاد هیچ ارزش افزوده‌ای برای دولت رییسی ندارد. با این تفاسیر بعید نیست اسماعیلی رییس دفتر رییس جمهور شود تا هم نزدیک رییسی بماند و هم در صورت لزوم اختیار لازم برای موارد مختلف را کسب کند.
نظر شما