سلام نو - سرویس اجتماعی: ورشکستگی آبی موضوعی است که یک مرحله فراتر از بحران کمبود آب است و مدت‌هاست از سوی کارشناسان محیط زیست عنوان می‌شود، اما با وجود این وضعیت خطیر پیش‌ِرو همچنان شاهد توسعه شهرها، افزایش ساخت و ساز و انبوه سازی، اعطا و فروش تراکم و جواب ساخت داخل کلان شهرها و شهرهای بزرگ هستیم که به تَبَعِ آن بالارفتن تعداد مشترکین رقم می‌خورد. این در حالی است که میزان ذخایر و منایع آب و تامین این نیاز حیاتی در شهرها ثابت است، به همین دلیل گفت‌وگویی با جواد رحیم پور کارشناس اقتصاد شهری داشتیم و این نامعادله و آثار و چرایی آن را مرور کردیم، البته همه می‌دانیم که کمبود انرژی و قطع شدن آب و برق در شهرها معضل بزرگی است و باید برای رفع آن اقدام کرد.
قوانین کلان کشور راجع به مواردی چون کمبود آب در شهرها پیش بینی داشته و می‌تواند ساخت و ساز را محدود کند؟
حکمرانی در کشور نظام متمرکزی است و طبیعتاً تصمیماتی که در کلانشهرها به ویژه پایتخت گرفته می‌شود، متاثر از سیاست‌های کلی است. ما شاهد تمرکز فعالیت‌های سیاسی، اداری، صنعتی و زیستی مختلف در کلان شهرها هستیم. طبیعتا موج مهاجرت به سمت کلان شهرها به ویژه تهران است، بنابراین وقتی با مهاجرت بالایی روبرو هستیم تقاضا برای ساخت و ساز هم افزایش می‌یابد و مصرف آب و برق بالا می‌رود. باید یادآور شوم که بعد از انقلاب مهاجرت به تهران و کلانشهرها سرعت بیشتری گرفت و این اتفاق متناسب با دسترسی به منابع انرژی در کلان شهرها نبود.
وضعیت پایتخت در این چند دهه چه تغییرات اساسی داشته؟
تهران منطقه‌ای پر آب بود و سدهایی که پیش از انقلاب احداث شده بود به همین منظور بود و نیاز آبی پایتخت را تامین می‌کرد. به هر حال الان پاسخگو نیست و صرفاً هم بر اساس برداشت از ذخایر آبی نیست و مشکل بزرگتر فرونشست دشت تهران است. همچنین کشت های پر آبی که در اطراف تهران، و در واقع حریم تهران وجود دارد نیز مزید بر علت است. مصارف صنعتی هم به بی آبی تهران شدت می‌دهند. شهرداری‌ها تا حدودی در کنترل مصرف آب می‌توانند موثر باشند. بخش کشاورزی سهم خودش را دارد، حمل و نقل همینطور، صنایع هم نقش خودشان را دارند و عملاً شهرداری در این بخش ها هیچ نقشی ندارد.
نقش شهرداری‌ها در توسعه ساخت و ساز را نادیده می‌گیرید؟
در تکمیل صحبت های قبلی خود باید بگویم وزارت نیرو است که باید بر اساس مناطق آبی، آب مورد نیاز را تامین و تقسیم کند. از آنجایی که ما مدیریت یکپارچه نداریم بخش‌های های مختلف مصرف آب شان رو به افزایش است و وزارت نیرو را تحت فشار قرار می‌دهند تا توزیع آب را انجام دهد، اما بحث ساخت و سازهای شهری از یک منظر به طرح جامع تفصیلی مربوط می‌شود و در این سیستم شهرداری آخرین نهادی است که مجوز می‌دهد.
در بخش مطالعاتی پیش بینی می‌شود که چه مقدار تراکم در بخش‌های مختلف شهر باید ایجاد شود. مدیران شهرداری هم در نهایت هم این مصوبات را اجرا می‌کنند. طبیعتاً شهرداری هم در فاز مطالعاتی اعمال نظر می‌کند.
راه حل شما برای برون رفت از این وضعیت چیست؟
راهکارهایی که در سال‌های اخیر مطرح شده، مانند گران شدن شهر نتیجه داشته از دو منظر می‌توان به آن پرداخت. زمینه آن را با افزایش قیمت زمین و ساختمان و مسکن فراهم کردند تا مهاجرت را کاهش دهند. همچنین شهرداری‌ها با افزایش عوارض به سمتی رفتند تا ساخت و ساز غیر اقتصادی شود و از این طریق بتوانند سرعت ساخت و سازها را کنترل کنند. البته در بخش عوارض، شهرداری‌ها چندان توفیقی به دست نیاوردند هرچندکه منطقه بندی شهری در این رابطه انجام شده اما این مسائل در جهت کاهش تقاضا صورت نگرفت بلکه برعکس در جهت سهولت تقاضا ها اتفاق افتاد و این سیاستی بود که مشکل ساز شد.
از نظر غیر اقتصادی کردن ساخت و ساز چه ماجرایی رقم خورد؟
بانک‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها بر روی ساخت و ساز در شهرها عملاً در مسیری حرکت کردند که مسکن گران شد. این راه حل تا حدودی موثر بود، در حالیکه راه حل اصلی برای برون رفت از این وضعیت تمرکز زدایی از شهرها است. البته این امر در حوزه اختیارات شهرداری نیست و در این رابطه به تسریع اختیارات مطابق قانون اساسی نیاز داریم همچنین باید قوانین جاری اصلاح شود. اگر این اتفاق بیفتد طبیعتاً تقاضا برای زندگی در کلانشهرها کاهش پیدا می‌کند و به تبع آن تقاضا برای مصرف انرژی و مصرف آب هم کاهش می‌یابد.
به نظر شما در کشور اراده‌ای برای تمرکززدایی از شهرها وجود دارد؟
تاکنون هیچ اقدامی در کشور در رابطه با تمرکز زدایی صورت نگرفته است، در همین رابطه واگذاری اختیارات به استانها بسیار محدود بوده است، نتوانستیم موج مهاجرت به مناطق شهری را خنثی کنیم. پس از انقلاب حدود ۹ میلیون از جمعیت از مناطق جنوب کشور و مناطق مرکزی کشور مهاجرت کردند و این ناشی از نظام متمرکز اداری است. شهرداری‌ها عملاً در این حوزه کار چندانی نمی‌توانند انجام دهند.
آیا منکر نقش شوراهای شهر و تصویب قوانین و کنترل ساخت و سازها می‌شوید؟
شوراهای شهر اختیاری ندارند. آنها فقط برای تحقق کاربری‌ها مداخله می‌کنند، راهبرد ساختاری را طبق برنامه پیگیری می کنند تا طرح تفصیلی شهر اجرا شود. شورای شهر و شهرداری در مقام اجرا قرار دارند و در مقابل یک سند از پیش طراحی شده قرار گرفته‌اند. کار خاصی نمی‌تواند انجام دهند البته در مرحله مطالعاتی دخالت‌هایی دارند. می توانند نظرات خود را اعمال کنند و کاهش تراکم را تقاضا کنند. اگر این اتفاق محقق شود در مقام اجرا هم می‌توانند ورود کنند. مثلا به متقاضیان بگویند ما به جای ۵ طبقه به شما جواز ساخت چهار طبقه را می‌دهیم. خود این موضوع هم البته تبعات دیگری دارد و در یک بازه ۲۰ ساله با فرسودگی مسکن مواجه می‌شویم. یک دور باطل اتفاق افتاده است و راه حل اساسی خروج از آن تمرکز زدایی است. اگر این اتفاق بیفتد قیمت زمین در شهرهای ما متعادل می‌شود آن زمان با تراکم کم‌تر هم می‌توان ساخت و ساز کرد.
نظر شما