سلام نو - سرویس بینالملل: جو بایدن اولین سخنرانی خود در حوزه سیاست خارجی ایالات متحده را به عنوان رئیسجمهور این کشور انجام داد و برخلاف انتظار عمومی باز هم اشارهای به مسئله برجام و ایران نداشت. در این مدت بسیاری امید داشتند که با توجه به رویکرد مثبت تیم بایدن در برابر برجام دستور اجرایی خاصی در این حوزه صادر شود یا به هر شکلی این موضع در رأس موارد سیاست خارجی آمریکا باشد، اما چنین نشده است.
آیا این مسئله به معنای از اولویت یا فوریت خارج شدن موضوع برجام است؟ برخی معتقدند دولت بایدن عجلهای برای بازگشت به برجام ندارد، برای همین اقدام خاصی را در این حوزه در نظر نگرفته است. با این همه عبدالرضا فرجی راد، استاد ژئوپلیتیک و سفیر اسبق ایران در نروژ در گفتوگو با سلام نو تأکید میکند که برجام اولویت مهم دولت بایدن است، اما مسئلهای پیچیده و دشوار است که نیاز به مشورت با دیگر شرکای آمریکا دارد.
گفتوگو عبدالرضا فرجی راد با سلام نو را در ادامه میخوانید.
بسیاری انتظار داشتند که جو بایدن در اولین سخنرانی مهم خود در حوزه سیاست خارجی اشارهای به مسئله برجام داشته باشد، اما چنین نشد. آیا طفره رفتن آمریکا از اقدام فوری و اظهار نظر جدی درباره برجام را میتوان نشانی از اولویت خارج شدن این موضوع دانست؟
بایدن در سخنرانی خود روی سه موضوعی که بیشتر بحران آفرین و مشکلزا هستند صحبت نکرد که این سه موضوع شامل مسئله برجام و ایران، فلسطین و افغانستان میشد. بایدن با هوشمندی از اظهارنظر در این موارد خودداری کرد.
علت چنین تصمیمی این است که در این موارد هنوز تصمیم نهایی گرفته نشده است. درباره ایران شب بعد از سخنرانی بایدن جلسه مهمی با حضور چهرههای ارشد سیاست خارجی آمریکا برگزار شد و تصمیماتی گرفته شد. در همان جلسه مطرح شد که اگر ایران به تعهداتش برگردد، آمریکا هم به برجام باز گردد. در نتیجه ما باید انتظار داشته باشیم بعد از این جلسه و جلسات شبیه آن و بعد از هماهنگی با دیگر شرکای برجام مواضع نهایی آمریکا اعلام شود.
در رابطه با فلسطین هم مسئله حساس است و باید مشورت بیشتری از اعضای سنا و کنگره گرفته شود. با توجه به اقداماتی که ترامپ در چهار سال گذشته انجام داد و ضرباتی که به مسئله فلسطین زد، این موضوع هم نیاز به مشورت داخلی و خارجی دارد. حساسیت موضوع وقتی بیشتر میشود که به خاطر بیاوریم اسرائیل شریک مهم آمریکا در خاورمیانه است و تصمیمگیری درباره آن ساده نیست.
درباره افغانستان هم بایدن در حال مشورت است و ما میبینیم که آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا با زلمی خلیل زاد، نماینده ویژه آمریکا در امور افغانستان دیداری داشته و با وی مشورت کرده. بعد از این دیدار و مشورتهای بینالمللی ما شاهد تصمیمگیری آمریکا درباره افغانستان، از جمله چگونگی حضور یا عدم حضور نظامیان آمریکا در این کشور خواهیم بود.
آیا با توجه به صبری که آمریکا در موضوع برجام پیشه کرده و مذاکراتی که با اروپاییها کرده است، میتوان گفت که این کشور با وجود اهمیت دادن به موضع برجام، دیگر فوریتی برای بازگشت به آن قائل نیست؟
من معتقدم که بازگشت به برجام برای آمریکا فوریت دارد، چون در ایران غنیسازی ۲۰ درصد در حال انجام و سانتریفیوژهای جدید در حال چرخیدن است. با این همه باید توجه کرد دولت آمریکا تازه آغاز به کار کرده و رابرت مالی به عنوان نماینده ویژه آمریکا در امور ایران تازه یک هفته است که در محل کار خود مستقر شده است.
به جز این موارد برجام به خودی خود مسئله پیچیدهای است و مشکلات زیادی بر سر راهش قرار دارد. تا همینجا ۵۰ نماینده کنگره به رئیسجمهور آمریکا نامه نوشتهاند که مسائل موشکی و منطقهای نیز در هر مذاکرهای با ایران باید لحاظ شود که این خود یکی از نشانها از فشار و پیچیدگی برجام در خود آمریکا است.
در این وضعیت پیششرطهای برجامی آمریکا چه تأثیری بر روند کار دارد؟ تا به حال مشاور امنیت ملی و وزیر خارجه آمریکا تأکید کردهاند که ایران باید به برجام بازگردد تا آمریکا تحریمها را بردارد. این پیش شرطها چقدر جدی است؟
این حرف هرچند از سوی آقای بلینکن مطرح شده، اما بعد از آن در هیچ مصاحبهای تکرار نشده است. شما میدانید در هر مذاکره مهمی هر طرف سعی میکند درخواستهایی حداکثری را مطرح میکنند تا در مذاکرات دستاوردهایی داشته باشند. در نهایت هرچند این مسئله یکی دو بار مطرح شد، اما اروپا، روسیه و ایران در این مورد موضع جدی گرفتهاند.
اظهارت رئیسجمهور فرانسه درباره اضافه شدن اسرائیل و عربستان به برجام هم در همین راستا است؟
تنها پیش شرط یا حرف غیرمنطقی که تاکنون به شکلی جدی مطرح شده است اظهارات رئیسجمهور فرانسه مبنی بر حضور عربستان و اسرائیل در مذاکرات بود که حرف مسخرهای بود. مشخص است که آقای مکرون صرفاً دنبال منافع فرانسه است، چون مشخص است ایران هیچ وقت در مذاکرهای که اسرائیل در آن است حاضر نمیشود.
با توجه به مواضع ایران نسبت به اسرائیل، مکرون چرا چنین حرفی زد؟
این اظهارات یا به دلیل ناپختگی است یا دلیل خودنمایی در برابر عربستان و اسرائیل. این اظهارت مکرون را میتوان حاصل فشار عربستان هم دانست. مکرون ابتدا فقط از عربستان نام برد و بعد اسرائیل را اضافه کرد. احتمال دارد عربستان خواسته باشد نام اسرائیل هم مطرح شود تا اسمش به تنهایی برای ورود به مذاکرات برده نشود.
این احتمال با توجه به شرایط جدید اعراب و آمریکا بعید هم به نظر نمیرسد. هرچند عربستان گفته از صحبتهای بایدن در یمن استقبال میکند، ولی بایدن با قطع کمک آمریکا در جنگ یمن ضربه بزرگی به عربستان زد. حتی نامهای از طرف دولت آمریکا به کنگره رفته که دولت حاضر است اطلاعات امنیتی قتل خاشقچی را در اختیار کنگره قرار دهد. در نتیجه کشوری مثل عربستان سعی میکند به اسرائیل نزدیک شود تا جای خالی آمریکا را پر کند.
با این شرایط برجام چه مسیری را طی میکند؟ آیا ایده آقای ظریف درباره اقدامات همزمان طرفین مورد توجه واقع میشود؟
چیزی که امروز مطرح است تلاشهای آقای جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا است که همچون یک واسطه در حال فعالیت است. به گفته نماینده بورل او در حال تلاش است تا آمریکا را بدون پیش شرط بر سر میز برجام باز گرداند. امروز ایده آقای ظریف است که در مرکز توجه قرار دارد و اروپا در حال کار بر روی آن است. خوشبختانه آقای بورل هم با این ایده همراه است که نکته مثبتی است.
آن چنان که مشخص است آمریکا در حال هماهنگ شدن با دیگر اعضای ۵+۱ و یک دست شدن با آنان است. این یک دستی برای ایران تبدیل به فرصت خواهد شد یا تهدید؟
اگر حادثه خاصی رخ ندهد یک دست شدن و هماهنگی آمریکا با دیگر شرکای برجام، به خصوص اروپا به نفع ایران است چون موضع امروز اروپا مناسب است. موضع امروز اروپا صرفاً بازگشت آمریکا به برجام و لغو تحریمها است. اگر هم حرفی درباره مسائل موشکی و منطقه هم زده میشود برای گامهای بعدی است. اگر موضوع مشمول مرور زمان شود و مصوبه مجلس هم عملیاتی شود میتوان انتظار مواضع منفی را داشت. من فکر میکنم تا یک یا دو هفته دیگر شاهد آثار مثبتی در مسئله برجام و حرکت به سوی مذاکره در قالب ۵+۱ باشیم و شاید تحریمهایی هم لغو شود.
با توجه به حساسیت موضوع آیا باید باز هم مثل مذاکرات عمان باید منتظر مذاکرات محرمانه باشیم؟
این بار اوضاع متفاوت است. در آغاز راه برجام طرفین پله به پله به مشکل میخوردند، اما امروز همه موارد مشخص است و هدف فقط بازگشت به توافقنامه مشخصی است و این کار چند سخت و عجیب نیست. البته بایدن مشکلاتی برای بازگشت دارد، اما بسیاری از این مشکلات با دستور اجرایی بایدن قابل حمل است.
نظر شما