سلام نو – سرویس اجتماعی: موبایل یک گوشه است و دختر نوجوان خیلی ناگهانی به مادرش می‌گوید که حامله است! مادر می‌پرسد: چی گفتی؟ و دختر دوباره تکرار می‌کند که حامله است. مادر با تعجب به سمت دختر می‌رود و دختر فریاد می‌زند: چالشه! چالشه!
این شکل کلی این روزهای چالش‌های مرسوم در فضای اینستاگرام است که بین نوجوانان شایع شده است. از چالش حاملگی تا چالش بی‌حجاب به خیابان رفتن تا چالش‌های عجیب‌تر، چالش‌هایی که گاهی چیزی بیش از تعجب معمول را برای مخاطب به ارمغان می‌آورد و باعث می‌شود تا مخاطب رخ دادن چنین چیزی را باور نکند.
اگر تا یک دهه پیش چالش والدین این بود که چگونه بچه‌ها را از توی کوچه به خانه بیاورند تا درس بخوانند و نگران هزار و یک آسیب بازی در کوچه و خیابان و بر خوردن کودکان و نوجوانان با دوست ناباب بودند، حالا باید نگران خانه‌نشینی زیادی فرزندان و استفاده بی‌اندازه آن‌ها از موبایل باشند.
در دهه شصت، هفتاد و حتی هشتاد والدین راهکارهایی در برابر فرزندانشان داشتند، اما حالا در دهه نود پدر و مادرها کاملا در برابر فرزندانشان تسلیم هستند و فضای زیست آنان را نمی‌شناسند. بچه‌های زاده اواخر دهه هفتاد، دهه هشتاد و نود در جهانی دیگر زیست می‌کنند، جهانی که حتی مُدرن‌ترین والدین هم عموما چگونگی مواجه شدن با آن را بلد نیستند.
چالش‌های عجیب اینستاگرامی بخشی از این جهان مدرن و جدید است. مهم نیست چقدر به فضای مجازی آشنا باشید یا چقدر به روز باشید وقتی با این چالش‌های عجیب و غریب رو به رو می‌شوید متعجب می‌مانید که ماجرا چیست و باید چه کنید؟
چه شد که ناگهان و به چنین سرعتی فضای اینستاگرام ایرانی از چالش آب سرد یا چالش عکس‌های بدون آرایش که عموما متاثر از فضای کلی اینستاگرام بود به اینجا رسید؟ باید پذیرفت که سرعت پیشرفت هرنسل بیش از نسل قبل است و ورود نسل جدید به عرصه جامعه بسیار زودتر از آن چه که عموم مردم فکر می‌کردند اتفاق افتاد.
در حالی که در بسیاری از کشورها قواعد و عرف‌های مشخصی برای استفاده از این فضا وجود دارد ما در ایران هیچ قاعد و عرف مشخصی برای استفاده از فضای مجازی نداریم. به تعبیر دیگر می‌شود گفت سواد رسانه‌ای لازم برای شکل‌گیری چنین قاعده و عرفی در ایران وجود ندارد و فضای مجازی به صورت خود رو و بی‌قاعده رشد می‌کند و رشد می‌دهد، این رشد خود رو هر چند باعث رشد گسترده فضای مجازی شده اما علف‌های هرز بسیاری را نیز در پی داشت.
اگر در برخی کشورها برای نوجوانان شبکه اجتماعی و محتوای متناسب تولید می‌شود و حتی استفاده از اینترنت نیز قواعد خاصی دارد؛ در ایران نوجوان ۱۴ ساله در کنار بزرگسالان در فضایی مشترک و مشابه حضوری تمام قد دارد و با بلوغ زودرس رسانه‌های اجتماعی رو به رو می‌شود، بلوغ زودرسی که محصول زیست در فضای مجازی خود رو و با علف هرز است.
در نتیجه در برابر چالش‌های مرسوم، نسل جدید چالش‌هایی از جنس خود را تولید می‌کند که در تناسب با شور نوجوانی و جوانی در تمام موارد شدیدتر، خام‌تر و عموما پر آسیب‌تر است. این به آن معناست که کنش‌های نوجوانان و جوانان عموما خط شکنانه‌تر و هیجان‌انگیزتر است. این خط شکنی‌ها عرفی جدید در فضای مجازی ایجاد می‌کند که در نهایت به دلیل جذابیت توسط دیگر کاربران توسعه می‌یابد.
تنها کافی است چالش حاملگی با استقبال مواجه شود تا گروه‌های دیگر مدل‌های خط شکنانه‌تر از آن را باز تولید کنند و چالش دوست دختر یا دوست پسر را در مقیاسی انبوه‌تر اجرا کنند.
مسئله دیگری که فضا را خطرناک‌تر می‌کند اینستاگرامرهای سودجویی هستند که برای شهرت و درآمدزایی خود هر پدیده‌ای را به بدترین شکل ممکن ترویج می‌کنند. در زمینه همین چالش‌ها برخی از اینستاگرامرها که اتفاقا حامی سایت‌های شرط بندی هم هستند چالش‌های شکل گرفته در فضای مجازی را در دست گرفتند و آن‌ها را گاها وارد فضاهای غیراخلاقی می‌کنند که به مرور مخاطبان خود را پیدا می‌کند.
اما سرانجام این چالش‌ها برای مخاطبانش چه دست آوردی خواهد داشت؟ پیوستن مداوم به این چالش‌ها در گام اول باعث ایجاد وسواس فکری و عملی در گروه بزرگی از مخاطبانش می‌شود و کاربر مدام از خود می‌پرسد: به اندازه کافی جذاب هستم؟ به اندازه کافی جسور هستم؟ آیا جای دوربین درست است؟ در نهایت هم این وسواس باعث تکرر عمل می‌شود و مخاطب را به سمت مشارکت در چالش‌های دیگر و حتی ایجاد چالش‌های جدید هدایت می‌کند.
این وسواس اما در نهایت مخاطب را به انزوا و افسردگی دچار می‌کند. کاربر ترجیح می‌دهد در بیشتر مواقع به دور از فضای اجتماعی واقعی سر در گوشی داشته باشد و در فضای مجازی و چالش‌های پیوسته آن شرکت کند و اجتماعات خاص خود را تشکیل دهد.
در نهایت مشارکت پی در پی در چالش و اجتماعات فضای مجازی باعث بحران هویت در کاربر می‌شود، به خصوص کاربر نوجوانی که تازه در میانه شکل گیری هویت اجتماعی خود قرار دارد. در شبکه‌های اجتماعی شما هر روز می‌توانید در نقشی باشید. یک روز مشارکت کننده در چالش، یک روز چالش ساز، یک روز پیرو و یک روز پیشرو. این رخداد هرچند جالب است اما باعث می‌شود انسان در صورت عدم آمادگی و قوام شخصیت به بحران هویت دچار شود.
تنها راه کنترل این وضعیت مشورت والدین با روانشناسان، افزایش سواد رسانه‌ای آنان و آموزش سواد رسانه‌ای به نوجوانان است، چون امروز نمی‌توان هیچ کس را از مشارکت در فضای مجازی منع کرد و تنها می‌توان به آموزش و استفاده درست امید داشت و به والدین یاد داد که در این فضا دست فرزندان خود را بگیرند و با آنان قدم بزنند.
نظر شما