از اواخر دسامبر ۲۰۱۹ که اولین شایعات شیوع یک ویروس در دنیا منتشر شد، حدودا ۶ ماه می‌گذرد. طبق آمار سازمان بهداشت جهانی تاکنون بیش از ۱۰ میلیون مورد قطعی ابتلا به ویروس کرونا در جهان ثبت شده است و این روند روبهرشد، حکایت از آن دارد که این ویروس در قرن حاضر، بحرانی‌ترین شرایط را برای کشورها ایجاد کرده است.
به گزارش ایسنا، «فرهیختگان» در ادامه نوشت: این بیماری تا امروز بیش از ۵۰۰ هزار نفر را به کام مرگ کشانده و انتظار می‌رود با سرعتی که شیوع آن دارد، این آمار افزایش یابد. باوجوداین، تلاش محققان و دانشمندان کشورهای مختلف همچنان ادامه دارد تا هم درک بیشتری از این ویروس پیدا کرده و هم درمان موثر و واکسن آن را کشف کنند. تا امروز محققان روی پروژه‌های مختلف واکسن کرونا فعالیت کرده‌اند که برخی از آنها تا فاز دوم و سوم پیش رفته اما خبرها حاکی از آن است که حداقل تا پایان سال جاری میلادی نمی‌توان منتظر عرضه واکسن این بیماری بود و تنها کاری که مردم جهان می‌توانند انجام دهند، استفاده از ماسک و فاصلهگذاری اجتماعی برای جلوگیری از انتشار بیشتر این ویروس است. مجله Nature یکی از معتبرترین منابع برای انتشار جدیدترین یافته‌های علمی و پزشکی پیرامون ویروس کروناست.
ماهیت ایمنی چیست و تا چه زمانی ادامه می‌یابد؟
یکی از گروه‌های حساس دربرابر ویروس کرونا که ممکن است بهراحتی به آن مبتلا شوند، افرادی هستند که سیستم ایمنی ضعیفی دارند و آسیبپذیر هستند. ایمنی‌شناسان در فرآیند تحقیقات خود روی ویروس کرونا به‌دنبال آن هستند که دریابند ایمنی دربرابر ویروس SARS-CoV-۲ به چه شکل عمل می‌کند و این ایمنی تا چه زمانی ماندگار است. تلاش بسیاری از محققان روی آنتیبادیهای خنثی بوده است که به پروتئین‌های ویروس متصل شده و بهطور مستقیم از بروز عفونت جلوگیری می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که میزان آنتیبادیهای خنثی دربرابر ویروس SARS-CoV-۲ تا چند هفته بعد از ابتلا به عفونت در سطح بالایی باقی می‌ماند اما بار دیگر این ایمنی از بین می‌رود و دوباره فرد ممکن است درمعرض ابتلا به ویروس قرار گیرد. باوجوداین، این آنتیبادیها ممکن است در بیمارانی که عفونت شدیدی را تجربه کرده‌اند، مدت طولانی‌تری ماندگار باشد و ایمنی بیشتری در فرد ایجاد کند. درواقع، هرچه مقدار ویروس در بدن فرد مبتلا بیشتر باشد، آنتیبادیهایی که در مقابله با آن ویروس تولید می‌شوند نیز بهمراتب بیشترند و به همین منوال، مدت طولانی‌تری در بدن فرد باقی مانده و ایمنی ایجاد می‌کنند. محققان بر این باورند که چنین الگوی مشابهی حتی در دیگر بیماری‌های ویروسی مانند سارس هم صدق می‌کند. بسیاری از افرادی که به بیماری سارس مبتلا شده بودند، بعد از گذشت چند هفته ایمنی آنتیبادیهای خود را دربرابر این ویروس از دست دادند اما افرادی که به نوع شدید این بیماری مبتلا شدند، تست‌هایی که از آنها گرفته شده، نشان می‌دهد که بدن آنها حتی بعد از گذشت ۱۲ سال دربرابر ویروس سارس مقاومت و ایمنی دارد. البته مساله اینجاست که محققان هنوز بهدرستی نمی‌دانند که چه میزان آنتیبادی خنثی لازم است تا بدن بتواند دربرابر ویروس کووید-۱۹ ایمنی حاصل کند یا حتی علائم خفیفی از بیماری در مرتبه دوم ابتلا بروز کند. درواقع، آنتیبادیهای دیگر هم نقش مهمی در ایجاد ایمنی در بدن ایفا می‌کنند. یکی از ویروس‌شناسان دانشگاه مونترال کانادا به‌دنبال تحقیق روی نقش آنتیبادیهایی است که به سلول‌های آلوده متصل شده و آنها را برای از بین بردن توسط سلول‌های ایمنی نشانگذاری می‌کنند؛ فرآیندی که در واکنش به ویروس کووید-۱۹ رخ می‌دهد. درنهایت، تصویر کاملی از ایمنی ویروس SARS-CoV-۲ و فراتر از آنتیبادیها شکل می‌گیرد. دیگر سلول‌های ایمنی در بدن سلول‌های تی هستند که آنها نیز برای ایجاد ایمنی طولانیمدت دربرابر ویروس ضروری‌اند. افراد معمولا آنتیبادی را با ایمنی برابر می‌دانند اما سیستم ایمنی مانند یک دستگاه خارقالعاده عمل می‌کند و پیچیده‌تر از آنتیبادیهاست. از آنجا که شاخص اندازه‌گیری دقیقی در بدن وجود ندارد که با ایمنی طولانیمدت در ارتباط باشد، محققان باید تکه‌های پازل واکنش‌های ایمنی را کنار هم گذاشته و با مقایسه آنها با دیگر واکنش‌ها نسبت به ویروس‌های دیگر، مدت ایمنی را در بدن افراد بسنجند. مطالعه انواع کروناویروس نشان می‌دهد نوعی از ایمنی که از ورود ویروس به بدن جلوگیری می‌کند تا چند ماه در بدن فرد باقی می‌ماند. اما یک نوع ایمنی که بر اثر ابتلا به عفونت در بدن ایجاد می‌شود مدت طولانی‌تری در بدن باقی می‌ماند که یا مانع از ابتلای دوباره به بیماری شده یا علائم خفیف ایجاد می‌کند.
چرا افراد واکنش متفاوتی نسبت به این بیماری دارند؟
یکی از جنجالی‌ترین جنبه‌های کووید-۱۹، واکنش‌های متفاوتی است که افراد مختلف نسبت به آن نشان می‌دهند. برخی مبتلایان بهرغم اینکه نتیجه تست آنها مثبت گزارش شده، هرگز علائمی از وجود بیماری از خود نشان نمی‌دهند و در ظاهر کاملا سالم هستند اما ناقل بیماری‌اند و می‌توانند اطرافیان خود را آلوده کنند. برخی مبتلایان نیز علائم خفیفی دارند، بعضی نسبتا علائم شدیدی بروز می‌دهند و نیاز به بستری پیدا می‌کنند و درنهایت، عده‌ای هم به‌دلیل شدت عوارض بیماری، جان خود را از دست می‌دهند.
این حد تفاوت در واکنش نسبت به یک بیماری از نظر بالینی نتایج اسفناکی به‌دنبال دارد.
آزمایش روی این مساله مهم، ابتدا بهصورت محدود روی بیماران در ایسلند انجام شد. اما در ماه‌های گذشته، گروهی از محققان بینالمللی با تجزیه ژنوم حدود چهار هزار بیمار ایتالیایی و اسپانیایی، اولین ارتباطات ژنتیکی با بروز علائم شدید کووید-۱۹ را شناسایی کردند. در این مطالعات مشخص شد افرادی که با ابتلا به کرونا دچار نارسایی تنفسی شده‌اند، نسبت به افراد فاقد بیماری، یکی از دو گونه ژن خاص مرتبط با این بیماری را در ژنتیک خود داشته‌اند. یکی از این گونه ژن‌ها، دو نقطه از ژنوم است که نوع گروه خونی ABO را مشخص می‌کند. گونه دیگر، به چند ژن دیگر نزدیک است، بهطوری که یکی از آن ژن‌ها در کدگذاری پروتئینی نقش دارد و با گیرندهای در ارتباط است که ویروس کرونا از آن برای ورود به سلول انسان استفاده می‌کند. دو ژن دیگر هم مولکول‌هایی را کدگذاری می‌کنند که با واکنش ایمنی دربرابر عوامل بیماری‌زا در ارتباطند. محققان در قالب کنسرسیومی متشکل از گروه‌های مختلف از اطلاعات بهدستآمده برای اعتباربخشی به یافته‌های خود و کشف ارتباطات ژنتیکی بیشتر استفاده می‌کنند. آنها مدت‌ها پیش دریافته بودند که انواع مختلف ژن‌ها نقش مهمی در پیامدهای بیماری دارند.
یکی از ایمنی‌شناسان دانشگاه نیویورکسیتی در پی این دستاورد، به‌دنبال جهش‌های ژنتیکی است که نقش مهم‌تری را در بروز بیماری و واکنش متفاوت آن در افراد مبتلا ایفا می‌کند. این محقق به‌همراه گروه خود برای شناخت این ارتباط‌ها، تمام ژنوم‌های افراد سالم زیر ۵۰ سال را که تجربه ابتلا به نوع شدید کووید-۱۹ را داشتند، ترکیب و بررسی کردند.
بهعنوان مثال، یکی از این افراد، ورزشکار دوی ماراتن است که اکتبر سال پیش در مسابقه ماراتن شرکت کرده بود و حالا بر اثر ابتلا به ویروس کرونا در ICU بیمارستان بستری است و برای تنفس باید به دستگاه ونتیلاتور متصل باشد. چیزی که یک فرد را مستعد ابتلا به عفونت‌هایی چون سل یا بیماری‌های ویروسی از این قبیل می‌کند، معمولا عوامل بیماری‌زای خطرناکی هستند که گاهی باعث بروز نوع شدید یک بیماری می‌شوند و گاهی باعث جهش‌های ژنتیکی در یک ژن واحد می‌شوند. محققان معتقدند که این جهش ژنتیکی ممکن است در برخی انواع ویروس کووید-۱۹ نیز رخ داده باشد.
واکسن کرونا چقدر موثر واقع می‌شود؟
شاید تنها راه خلاصی جهان از شر این ویروس هوشمند، واکسنی موثر باشد. امروز حدود ۲۰۰ نوع واکسن در دنیا تولید شده که حدود ۲۰ نوع آن مراحل تست‌های بالینی را پشتسر می‌گذارند. گزارش‌ها حاکی از آن است که نخستین آزمایش‌های این واکسن در مقیاس وسیع بیماری که می‌تواند اثربخشی آن را نشان دهد، در ماه‌های آینده امکانپذیر خواهد شد. قدرت این واکسن‌ها را می‌توان در مقایسه با افرادی نشان داد که از شبه‌داروها استفاده می‌کنند. اما درحالحاضر نیز نشانه‌هایی از اثربخشی این واکسن‌ها روی مراحل تست حیوانی و تست‌های انسانی در مقیاس کوچک گزارش شده است که امید به اثربخشی واکسن‌های تولیدشده را دوچندان می‌کند. با توجه به محدود بودن تست‌های انسانی، اطلاعات بهدستآمده نشان می‌دهد در بدن افرادی که بهطور داوطلب واکسن تولیدشده را دریافت کرده‌اند، سرعت تولید آنتی‌بادی‌ای که مانع از آلوده کردن سلول‌های بدن می‌شود، بالاتر می‌رود. آنچه مسلم است، این آنتیبادیها آن‌قدر زیاد هستند که مانع از فعالیت عفونت‌های جدید شوند.
آیا باید نگران جهش ژنتیکی ویروس بود؟
معمولا تمام انواع ویروس‌ها با آلوده کردن افراد جهش پیدا می‌کنند و ویروس SARS-CoV-۲ هم از این امر مستثنی نیست. متخصصان علم مولکولی از این جهش‌ها برای ردیابی شیوع جهانی ویروس استفاده می‌کنند. اما دانشمندان همچنان به‌دنبال تغییراتی هستند که روی ویژگی‌های آن ویروس اثر می‌گذارد. البته در اغلب موارد، جهش‌هایی که در ویروس‌ها رخ می‌دهند، با ایجاد تغییر در توانایی آنتیبادیها و سلول‌های تی سیستم ایمنی برای شناسایی عوامل بیماری‌زا، اثربخشی واکسن‌های تولیدشده برای آن ویروس را کم می‌کنند. اما بیشتر جهش‌ها هیچ اثری ندارند. محققان در ابتدای شیوع ویروس کرونا، انواع مختلفی از آن را شناسایی کردند که برخی کشنده‌تر از انواع دیگر و حتی ماندگارتر بودند. درحالحاضر، محققان به‌دنبال جواب این سوال هستند که آیا شیوع گسترده یک جهش در پروتئین ویروس کرونا به‌دلیل تغییراتی است که سازنده آن در ویروس ایجاد کرده یا نمونهای از تغییراتی است که در بیولوژی خود ویروس ایجاد شده است. به نظر می‌رسد که این جهش ژنتیکی اولین‌بار در ماه فوریه در اروپا ایجاد شده باشد؛ جایی که درحالحاضر بیشترین شیوع را در جهان دارد. تحقیقات نشان می‌دهد جهش این ویروس باعث شده که قدرت عفونی و بیماری‌زا شدن آن شدیدتر شود.
از دیروز تاکنون بر محققان چه گذشته است؟
دانشمندان تاکنون یافته‌های جدیدی درباره چگونگی ورود ویروس به داخل سلول‌ها، مبارزه بدن افراد با این ویروس و مردن برخی افراد مبتلا را به دست آورده‌اند. اما تحقیقات آنها تنها به اینجا ختم نمی‌شود بلکه تاکنون مطالعات زیادی روی داروهای احتمالی که در درمان کرونا نقش دارند، صورت گرفته که برخی از آنها در بهبود وضعیت جسمی بیماران موثر بوده و بسیاری از تحقیقات روی داروهای جدید هم درحال انجام است. محققان در آزمایشگاه‌ها و دانشگاه‌های جهان شبانهروز مشغول فعالیت هستند تا هرچه سریع‌تر درمان قطعی این بیماری را بیابند و هزاران نفر را از خطر مرگ نجات دهند. تا چند ماه پیش تعداد تحقیقاتی که روی ابداع واکسن ویروس کووید-۱۹ انجام می‌شد به ۱۰۰ مورد هم نمی‌رسید اما با گذشت ماه‌های متوالی از تداوم این ویروس در جهان، تعداد این تحقیقات به حدود ۲۰۰ مورد رسیده و این نشان از فعالیت روزافزون و خستگیناپذیر محققان در مسیر دستیابی به واکسن است. انتظار می‌رود موثرترین واکسنی که محققان درحالحاضر روی آن کار می‌کنند تا پایان سال میلادی به بازار بیاید. با وجود اینکه دانش محققان از این ویروس و چگونگی رفتار با آن هر روز بیشتر می‌شود، اما باید دقت داشت با هر قدمی که جلو می‌روند، پرسش‌های بیشتری سر راه‌شان سبز می‌شود که باید پاسخی برای آنها بیایند و این، خود مستلزم صرف زمانی طولانی برای تحقیق و بررسی است که طبیعتا روند تحقیقات قبلی را هم کندتر می‌کند.
منشأ ویروس کرونا از کجاست؟
بیشتر محققان براین باورند که سرمنشأ ویروس SARS-CoV-۲ به احتمال زیاد خفاش‌ها، به‌ویژه خفاش‌های نعل‌اسبی بوده‌اند. این گروه از ویروس‌ها موسوم به RATG۱۳ اولین‌بار در سال ۲۰۱۳ در خفاش‌های نعل‌اسبی در ایالت یونان چین مشاهده شد. ژنوم آن، ۹۶ درصد مشابه ویروس کروناست. گروه دیگر هم ویروس RmYN۰۲ بود که در خفاش‌های نعل اسبی منطقه مالایی پیدا شد و تا ۹۳ درصد توالی ژنتیکی مشترک با ویروس SARS-CoV-۲ داشت. تجزیه و تحلیل کلی بیش از ۱۲۰۰ نمونه کروناویروس گرفته‌شده از خفاش‌ها در چین نیز نشان می‌دهد که به احتمال زیاد منشأ این ویروس خفاش‌های نعل‌اسبی باشند. تفاوت‌های موجود بین این گونه‌ها با ویروس کرونای امروزی نیز حکایت از تحول ایجادشده در این سال‌ها دارد. تحقیقات نشان می‌دهد این ویروس پیش از شیوع بین انسان، از یک میزبان واسط گذشته است؛ مانند اتفاقی که در ویروس سارس افتاد و پیش از انتقال ویروس از خفاش‌های نعل‌اسبی به انسان، به «گربه زباد» منتقل شده است. در ابتدای شیوع کرونا، چند میزبان احتمالی برای ویروس مطرح شدند که یکی از آنها مورچه‌خوارها بودند. محققان کروناویروس را از برخی مورچه‌خوارهای مالایی در جنوب چین جدا کردند. این ویروس‌ها تا ۹۲ درصد به ژنوم ویروس کرونای امروزی شباهت داشتند. این بررسی‌ها نشان داد مورچه‌خوارها هم می‌توانند میزبان مناسبی برای ویروس کووید-۱۹ باشند اما هنوز شواهدی دال بر انتقال ویروس کرونا از مورچه‌خوارها به انسان وجود ندارد. محققان برای یافتن منشأ اصلی ویروس منتقل‌شده به انسان، باید به‌دنبال حیوانی باشند که میزبان ویروسی با بیش از ۹۹ درصد شباهت با ویروس کرونای امروزی بوده باشند. گروهی از دانشمندان در آسیای جنوب‌شرقی به‌دنبال کروناویروس در نمونه‌های بافتی گرفته‌شده از خفاش‌ها، مورچه‌خوارها و گربه‌ها هستند.
