ثُمَّ اَسْکَنَ سُبْحانَهُ آدَمَ داراً اَرْغَدَ فیها عیشَتَهُ،
آن گاه آدم را در سرایی که عیشش بی زحمت در اختیار بود ساکن کرد،
وَ آمَنَ فیها مَحَلَّتَهُ، وَ حَذَّرَهُ اِبْلیسَ وَ عَداوَتَهُ. فَاغْتَرَّهُ عَدُوُّهُ نَفاسَهً
و جایگاهش را به امنیت آراست، و او را از ابلیس و دشمنی او ترساند. اما دشمنش به جایگاه زیبای او
عَلَیْهِ بِدارِ الْمُقامِ وَ مُرافَقَهِ الاَْبْرارِ. فَبَاعَ الْیَقینَ بِشَکِّهِ، وَالْعَزیمَهَ
و همنشینی اش با نیکان رشک برد و او را بفریفت. آدم (به وسوسه دشمن) یقین را به تردید، و عزم محکم را به
بِوَهْنِهِ، وَ اسْتَبْدَلَ بِالْجَذَلِ وَجَلاً، وَ بِالاْغتِرارِ نَدَماً. ثُمَّ بَسَطَ اللّهُ سُبْحانَهُ
دو دلی، و شادی را به ترس جابجا کرد، و ندامت را به خاطر فریب خوردن به جان خرید. آن گاه خداوند سبحان
لَهُ فی تَوْبَتِهِ، وَ لَقّاهُ کَلِمَهَ رَحْمَتِهِ، وَ وَعَدَهُ الْمَرَدَّ اِلی جَنَّتِهِ،
درِ توبه را به رویش گشود، و کلمه رحمت را به او تلقین کرد، و بازگشت به بهشت را به او وعده داد،
فَاَهْبَطَهُ اِلی دَارِ الْبَلِیَّهِ، وَ تَناسُلِ الذُّرِّیَّـهِ.
سپس او را به این دنیا که محل آزمایش و ازدیاد نسل است فرود آورد.
خطبه ی در ابتدای آفرینش آسمان و زمین و آدم
آفرینش فرشتگان
ثُمَّ فَتَقَ مَا بَیْنَ السَّمواتِ الْعُلا، فَمَلاََهُنَّ اَطْواراً مِنْ مَلائِکَتِهِ.
سپس میان آسمانهای بلند را از هم گشود، و از فرشتگان مختلف خود پر کرد.
مِنْهُمْ سُجُودٌ لایَرْکَعُونَ، وَ رُکُوعٌ لایَنْتَصِبُونَ، وَ صافُّونَ
گروهی در سجده اند و آنان را رکوعی نیست، برخی در رکوعند بدون قدرت بر قیام، و عده ای بدون
لایَتَزایَلُونَ، وَ مُسَبِّحُونَ لایَسْاَمُونَ، لایَغْشاهُمْ نَوْمُ الْعُیُونِ،
حرکت از جای خود در حال قیامند، و شماری منهای ملالت و خستگی در تسبیح اند، خواب در دیده،
وَ لا سَهْوُ الْعُقُولِ، وَ لا فَتْرَهُ الاَْبْدانِ، وَ لا غَفْلَهُ النِّسْیانِ.
بیهوشی در عقل، سستی در کالبد، و غفلت فراموشی به آنان راه ندارد.
وَ مِنْهُمْ أُمَناءُ عَلی وَحْیِهِ، وَاَلْسِنَهٌ اِلی رُسُلِهِ، وَ مُخْتَلِفُونَ بِقَضائِهِ وَ اَمْرِهِ.
و برخی امین وحی خداوند، و زبان گویا به سوی پیامبران، و واسطه اجرای حکم و امر حق اند.
وَ مِنْهُمُ الْحَفَظَهُ لِعِبادِهِ، وَ السَّدَنَهُ لاَِبْوابِ جِنانِهِ.
گروهی محافظان بندگان از حوادث، و دربانان درهای بهشت هایند.
وَ مِنْهُمُ الثّابِتَهُ فِی الاَْرَضینَ السُّفْلی اَقْدامُهُمْ، وَالْمارِقَهُ مِنَ السَّماءِ الْعُلْیا اَعْناقُهُمْ،
بعضی قدمهایی ثابت در قعر زمینها، و گردن هایی بالاتر از برترین آسمان،
وَالْخارِجَهُ مِنَ الاَْقْطارِ اَرْکانُهُمْ، وَ الْمُناسِبَهُ لِقَوائِمِ الْعَرْشِ اَکْتافُهُمْ،
و هیکل هایی از پهندشت هستی گسترده تر، و دوشهایی مناسب پایه های عرش دارند،
ناکِسَهٌ دُونَهُ اَبْصارُهُمْ، مُتَلَفِّعُونَ تَحْتَهُ بِاَجْنِحَتِهِمْ، مَضْرُوبَهٌ بَیْنَهُمْ
دیدگانشان در برابر عظمت عرش به زیر افتاده، و در زیر آن جایگاه در بالهای خود پیچیده اند، بین آنان
وَ بَیْنَ مَنْ دُونَهُمْ حُجُبُ الْعِزَّهِ وَ اَسْتارُ الْقُدْرَهِ، لایَتَوَهَّمُونَ رَبَّهُمْ
و موجودات مادونشان حجابهایی از عزت و پرده هایی از قدرت افکنده شده، در خیال خود برای خداوند
بِالتَّصْویرِ، وَ لایُجْرُونَ عَلَیْهِ صِفاتِ الْمَصْنُوعینَ، وَ لایَحُدُّونَهُ بِالاَْماکِنِ
صورتی تصویر ننمایند، و صفات او را چون اوصاف مخلوقات نینگارند، و به اماکن محدودش نسـازنـد
وَ لایُشیرُونَ اِلَیْهِ بِالنَّظائِرِ.
و او را بـه هماننـد و امثـال اشـاره نکننـد.
مِنْها فی صِفَهُ خَلْقِ آدَمَ عَلَیْهِ السَّلامُ
قسمتی از این خطبه در وصف آفرینش آدم(ع)
ثُمَّ جَمَعَ سُبْحانَهُ مِنْ حَزْنِ الاَْرْضِ وَ سَهْلِها، وَ عَذْبِها وَ سَبْخِها،
سپس خداوند سبحان از قسمت های سخت و نرم و شیرین و شور زمین خاکی را جمع کرد
تُرْبَهً سَنَّها بِالْماءِ حَتّی خَلَصَتْ، وَلاطَها بِالْبِلَّهِ حَتّی لَزُبَتْ،
و بر آن آب پاشید تا پاک و خالص شد، آن گاه آن مادّه خالص را با رطوبت آب به صورت گل چسبنده درآورد،
فَجَبَلَ مِنْها صُورَهً ذاتَ اَحْناء وَ وُصُول، وَ اَعْضاء وَ فُصُول.
سپس از آن گِل صورتی پدید کرد دارای جوانب گوناگون و پیوستگی ها، و اعضای مختلفه و گسیختگی ها.
اَجْمَدها حَتَّی اسْتَمْسَکَتْ، وَ اَصْلَدَها حَتّی صَلْصَلَتْ،
آن صورت را خشکاند تا خود را گرفت، و محکم و نرم ساخت تا خشک و سفالین شد،
لِوَقْت مَعْدُود، وَ اَجَل مَعْلُوم. ثُمَّ نَفَخَ فیها مِنْ رُوحِهِ فَمَثُلَتْ
و او را تا زمان معین و وقت مقرر به حال خود گذاشت. سپس از دَم خود بر آن ماده شکل گرفته دمید
اِنْساناً ذا اَذْهان یُجیلُها، وَ فِکَر یَتَصَرَّفُ بِها، وَ جَوارِحَ
تا به صورت انسانی زنده درآمد دارای اذهان و افکاری که درجهت نظام حیاتش به کار گیرد، واعضایی
یَخْتَدِمُها، وَ اَدَوات یُقَلِّبُها، وَ مَعْرِفَه یَفْرُقُ بِها بَیْنَ الْحَقِّ وَالْباطِلِ
که به خدمت گیرد، و ابزاری که زندگی را بچرخاند، و معرفتش داد تا بین حق و باطل تمیز دهد
وَ الاَْذْواقِ وَالْمَشامِّ وَالاَْلْوانِ وَ الاَْجْناسِ، مَعْجُوناً بِطینَهِ الاَْلْوانِ
و مزه ها و بوها و رنگها و جنسهای گوناگون را از هم بازشناسد، در حالی که این موجود معجونی بود
الْمُخْتَلِفَهِ، وَ الاَْشْباهِ الْمُوْتَلِفَهِ، وَ الاَْضْدادِ الْمُتَعادِیَهِ، و الاَْخْلاطِ
از طینت رنگهای مختلف، و همسانهایی نظیر هم، و اضدادی مخالف هم، و اخلاطی
الْمُتَبایِنَهِ، مِنَ الْحَرِّ وَ الْبَرْدِ، وَ الْبِلَّهِ وَ الْجُمُودِ، وَ الْمَساءَهِ
متفاوت با هم، از گرمی و سردی و رطوبت و خشکی و ناخوشی
وَ السُّرُورِ. وَ اسْتَأْدَی اللّهُ سُبْحانَهُ الْمَلائِکَهَ وَدیعَتَهُ لَدَیْهِمْ، وَ عَهْدَ
و خوشی. از فرشتگان خواست به ادای امانتی که نزد آنان داشت، و وفا به عهدی
وَصِیَّتِهِ اِلَیْهِمْ فِی الاِْذْعانِ بِالسُّجُودِ لَهُ، وَ الْخُشُوعِ لِتَکْرِمَتِهِ،
که به آنان سفارش کرده بود در انجام سجده بر آدم و فروتنی برای اکرام به او اقدام نمایند،
فَقالَ سُبْحانَهُ: «اسْجُدُوا لاِدَمَ. فَسَجَدُوا اِلاّ اِبْلیسَ» اعْتَرَتْهُ الْحَمِیَّهُ،
در آن وقت به فرشتگان گفت: «بر آدم سجده کنید. همگان سجده کردند جز ابلیس» که غرور و تکبر او را گرفت،
وَ غَلَبَتْ عَلَیْهِ الشِّقْوهُ، وَ تَعَزَّزَ بِخِلْقَهِ النّارِ، وَ اسْتَهْوَنَ خَلْقَ
و بدبختی بر او چیره شد، و به آفریده شدنش از آتشْ احساس عزت و برتری نمود، و به وجود آمده از خاک
الصَّلْصالِ. فَاَعْطاهُ اللّهُ النَّظِرَهَ اسْتِحْقاقاً لِلسُّخْطَهِ، وَ اسْتِتْماماً
خشکیده را پست و بی مقدار شمرد. خداوند هم او را برای مستحق شدنش به خشم حق، و به کمال رساندن
لِلْبَلِیَّهِ، وَ اِنْجازاً لِلْعِدَهِ، فَقالَ: «اِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرینَ اِلی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ».
آزمایش و به انجام رسیدن وعده اش مهلت داد، به او گفت: «تو از کسانی هستنی که تا وقت معین مهلت در اختیار آنان است».
