آتشکده زرتشتیان بنایی منقوش به فروهری بزرگ بر سر در آتشکده است و دور تا دور آن را حیاطی از درختان سرو و کاج پوشیده و حوضی کم عمق و بزرگ در میان ورودی حیاط خودنمایی می‌کند.
هنگام تغذیه آتش که هر روز توسط موبدان برگزار می‌شود، این آتش با مواد خوش بوکننده و ضدعفونی کننده‌ای مانند اسفند، عود و کندر و هر آنچه بوی خوش می‌پراکند، عطرآگین می‌کنند و به همین دلیل نیز در اغلب اوقات از کنار دیوار آتشکده مجاور خیابان، بوی خوش کندر و اسفند و عود به مشام می‌رسد.
یکی از مهمترین جاذبه‌های این آتشکده قدمت 1500 ساله نگهداری از آتش آن است ولی ماجرای این آتش چیست؟ شاید قبل از پاسخ دادن به این سئوال بهتر باشد تا مروری بر اهمیت آتش داشته باشیم چرا که در سال‌های بسیار دور برای روشن کردن آتش، وسایلی مانند کبریت در اختیار نبود و به همین منظور آتشی را همواره در یک مکان روشن نگه می‌داشتند تا مردم بتوانند روزانه گُلی(بخشی کوچک از چوب ذغال شده و روشن از آتش) را ز آن برداشته و اجاق خانه خود را روشن کنند که به این مکان «آتشکده» یا «خانه آتش» می‌گفتند.
وظیفه آوردن آتش از آتشکده هم بر عهده فرزندان خانواده بود، به همین دلیل خانواده‌ای که فرزند نداشت، اجاقش خاموش یا به عبارتی کور بود که امروزه این پیشینه، ریشه‌ی ضرب‌المثل ایرانی(فلانی اجاقش کور است) نیز محسوب می‌شود لذا یکی از آرزوهای شیرین برای هر خانواده این جمله بود «اجاقت سبز باد».
ذات آتش، گِرد آن نشستن است و همین به مرور زمان، آتشکده‌ها را به مکانی برای گردهمایی و برگزاری جشن‌ها و آیین‌های مذهبی ایرانیان باستان تبدیل کرد و اکنون نیز علاوه بر ظرفیت مذهبی در بین زرتشتیان، به عنوان ظرفیتی فرهنگی و تاریخی در صنعت گردشگری مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.
ساختمان کنونی آتشکده یزد که البته در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده، در آبان ماه ۱۳۱۳ با سرمایه یک زرتشتی پارسی به نام «همابائی» بر قطعه زمینی که از سوی چند تن از زرتشتیان ایران از جمله برادران «امانت» به یاد فوت پدرشان «اردشیر مهربان رستم» امانت وقف شد، ساخته شد. نقشه این بنای تاریخی توسط مهندسان پارسی کشیده شده است و معماری آن گویای شباهت‌های بسیاری با بناهای مشترک پارسیان و زرتشتیان در هند است، که «ارباب جمشید امانت» سرپرستی و نظارت ساخت این بنا را بر عهده داشت.
وی در خاطرات خود نوشته که برای جلب توجه پارسیان هندوستان، پنج بار به آن دیار سفر کرده است، چهار بار با کشتی‌های بخار روی آب‌های خروشان اقیانوس هند و یک بار پیاده و با شتر در ریگزارهای بلوچستان ایران و پاکستان تا سرانجام انجمن پارسیان هند، پرداخت هزینه ساختمان آتش ورهرام یزد را پذیرفته‌اند.
آتشی که درون این آتشکده می‌سوزد، بیش از ۱۵۰۰ سال است که روشن مانده و این آتش، فروزه‌ای است از آتش آتشکده کاریان در لارستان که به عقدای یزد آورده شد و نزدیک به ۷۰۰ سال در آنجا روشن نگه داشته شد و سپس این آتش، در سال ۵۲۲ خورشیدی (۱۱۷۴ میلادی) از عقدا به اردکان (روستای ترک آباد) برده شد و نزدیک به ۳۰۰ سال نیز در ترک آباد بود و در سال ۸۵۲ خورشیدی (۱۴۷۴ میلادی) از ترک آباد به یزد آورده و نگهداری شد.
نخست در محله‌ای به نام «خلف خان علی» در خانه یکی از موبدان بزرگ به نام «موبد تیرانداز آذرگشسب» نگهداری می‌شد و در سال ۱۳۱۳ پس از ساخته شدن این آتشکده، به درون آن برده شد.
این بنای تاریخی که هر ساله میزبان گردشگران زیادی از سراسر دنیاست در بحران کرونا تعطیل شده است اما پیشنهاد می‌شود تا مردم در سفرشان به یزد بعد از بحران کرونا از این بنای تاریخی دیدن کنند.
ا/ایسنا
