نقد فیلم «عنکبوت» / فیلمی اجتماعی در خصوص قاتل سریالی

سلام نو - سرویس فرهنگ و هنر | مرتضی کوه مسکن : فیلم «عنکبوت» به کارگردانی «ابراهیم ایرج زاد» و تهیه کنندگی «جواد نوروزبیگی»، چهارمین فیلمی بود که  در نهمین روز سی و هشتمین جشنواره ملی فیلم فجر برای اهالی رسانه و هنرمندان در پردیس سینما گالری ملت بر روی پرده رفت.

نهمین شب از سی و هشتمین دوره جشنواره فیلم فجر با اکران فیلمی پایان یافت که در ساعات پایانی نیمه شب تحسین همگان را برانگیخت، عنکبوت، دومین ساخته ی ابراهیم ایرج راد فیلمی بود که در کمال ناباوری و ضمن داشتن سوژه ای ناب و مهیج به بخش مسابقه ی جشنواره سی و هشتم فیلم فجر راه نیافت و در بخش خارج از مسابقه برای اهالی رسانه و منتقدین اکران شد.

آخرین حضور ابراهیم ایرج زاد در مقام کارگردان در جشنواره فیلم فجر به سال 1395 در سی و پنجمین دوره جشنواره فیلم فجر و فیلم «تابستان داغ» بر می گردد و حال پس از یک وقفه 3 ساله با فیلم «عنکبوت» به جشنواره فیلم فجر برگشته است، وی در سی و پنجمین دوره جسنواره فیلم فجر با فیلم «تابستان داغ» با اینکه در 13 بخش نامزد دریافت سیمرغ بلورین شده بود، اما در نهایت موفق به دریافت دو سیمرغ بهترین فیلمبرداری و بهترین تدوین شد.

بیشتر بخوانید :

بررسی فیلم «عنکبوت»/ فیلمی با موضوع قتل و جنایت

عنکبوت به قدری فیلم جذاب و قوی ای است که توانست در عین اکران در بخش غیررقابتی جشنواره فیلم فجر از معدود فیلم های تحسین شده ی جشنواره سی و هشتم فیلم فجر قرار گیرد، پرداختن به زندگی قاتل زنجیره ای زن های خیابانی برای خشکاندن ریشه فساد قطعا می تواند برای هر بیننده ای جذاب باشد.

اواخر سال هزار و سیصد و هفتاد و نه بود که خبری رسانه های آن زمان ایران را تسخیر کرد، سعید حنایی، قاتل زنجیره ای زن های خیابانی در شهر مشهد دستگیر شد، شخصی که از نظر خودش برای خشکاندن ریشه فساد اقدام به دزیدن زنان خیابانی می کرد و در خانه ی خودش اقدام به قتل و خفه کردن آن ها می نمود. جالب آنکه وی در حدود یک سال یازده مورد قتل این چنینی داشت و پس از بازداشت به پنج فقره دیگر اشاره کرد که مجموع تعداد مقتولین به شانزده مورد رسید.

ابراهیم ایرج راد، پس از ساخت فیلم تابستان داغ این بار به سراغ ساخت سوژه ای اجتماعی با محتوای جنایی رفته است، سوژه ای که در عین حساس بودن بسیار جذاب و مخاطب پسند است. محسن تنابنده و ساره بیات بازیگرانی هستند که ایرج راد از این زوج در ساخت فیلمش استفاده کرده است.

درحالیکه از ابتدا خبرهایی مبنی بر حضور پیمان معادی در این فیلم به گوش می رسید، اما نهایتا قرعه به نام محسن تنابنده افتاد و او در نقش یک قاتل زنجیره ای حرفه ای به خوبی ظاهر شده است.

فیلم با برشی از زندگی سعید آغاز می شود و صحنه های ابتدایی فیلم به خوبی معرف هویت واقعی او می باشد، مردی که یک بنای ساده است و خرج زندگی اش را از این راه در می آورد و خانه ای ساده دارد و به همراه همسر و مادرش و دو کودک گذران عمر می کند، ساره بیات در نقش همسر سعید نیز زنی ساده است و به این سبک زندگی عادت کرده است و آنطور که از صحنه های فیلم پیداست، از زندگی اش نیز کاملا راضی است.

سعید مردی معتقد و به روایتی خشک مذهب است که اعتقادات مخصوص به خودش را دارد و عقاید و نظراتش در زندگی را به خانواده اش تحمیل کرده است، این مساله را به خوبی در صحنه ای که متوجه آزار و اذیت همسرش از جانب یک راننده می شود درک می کنیم، زمانیکه سعید به قدری از دست همسرش عصبانی و از کوره در رفته است که همین امر باعث بدبین شدن او به همسر و زنان در جامعه می شود و همین امر آغاز قتل های زنجیره ای اوست.

بازی خوب و قدرتمند تنابنده در نقش یک بنای ساده و خشک مذهب کاملا به دل می نشیند و مخاطب را با خود همراه می سازد. تنابنده بازیگر حرفه ای است و می داند که ایفای چنین نقشی قطعا حساسیت های خاص خودش را دارد و با اتکا به این نکات، غرق در نقشش شده است، این مساله را در صحنه های مربوط به قتل و خفه کردن زنان خیابانی در بازی او به خوبی شاهد هستیم.

ماهور الوند در نقش یک زن خیابانی و یکی از طعمه های سعید نیز بازی متفاوت و خوبی را از خود در عنکبوت به نمایش گذاشته است، در واقع بیشترین بازی تنابنده در نفش قاتل و بودن طعمه هایش با ماهور الوند است چند روزی او را زیر نظر داشته است و نهایتا با وسوسه و پیشنهاد شیطانی او را به خانه ی خودش می کشاند و نهایتا او را با یکی از روسری های همسرش خفه می کند.

آنچه بر جذابیت و تاثیرگذاری عنکبوت افزوده است، صحنه های مربوط به خفه کردن طعمه های سعید با روسری در خانه ی خودش است، کارگردان فیلم به خوبی توانسته است با بهره گیری از قاب های مناسب و موسیقی دلهره آور در صحنه های مربوط به قتل کاملا آن را باور پذیر سازد و نفس مخاطب را در سینه هایش حبس کند، زمانیکه سعید اقدام به خفه کردن زنان خیابانی می کند و صورتش خیس عرق می شود و دستانش به گونه ای می لرزد که گویا واقعا یک قاتل زنجیره ای است.

با گذر زمان و افزایش تعداد مقتولین دیگر خفه کردن زنان خیابانی برای سعید عادی شده است و حالا مخاطب با یک قاتل زنجبره ای حرفه ای روبرو است که در ابتدا یک بنای ساده بوده است و باورش کمی سخت است که انسان در گذر زمان دچار چنین تغییر شخصیتی شود، این نکته به بعد روانشناختی فیلم نیز می پردازد و کارگردان در نمایش این مساله نیز موفق بوده است.

داستان و روایت عنکبوت آنقدر مهیج و جذاب است که مخاطب پس از تماشای حدود شصت دقیقه از فیلم اصلا احساس خستگی نمیکند و اتفاقا دوست ندارد که فیلم پایان یابد، سعید که از طریق روزنامه های کثیر الانتشار در جریان روند قتل هایش و پیگیری پلیس قرار گرفته است، کمی محتاط تر شده و در یکی از صحنه های جنایت بند را آب می دهد، به گونه ای که پلیس تقریبا به او مشکوک می شود و نهایتا وقتی یکی از طعمه هایش در هنگام خفه شدن از خود دفاع می کند و برای زنده ماندن سماجت به خرج می دهد و نهایتا از خانه مرگ می گریزد، سعید پس از شانزده فقره قتل بازداشت می شود.

آنچه در فیلم و نیز در واقعیت تعجب برانگیز است، عدم ابراز پشیمانی سعید از جنایت هولناکی است که او مرتکب گردیده است و جالب آنکه انتظار تقدیر و تشکر از جانب مقامات لشکری و کشوری را نیز دارد، چراکه معتقد است ماموریتی را که آنان در انجامش موفق نبوده اند، او انجام داده است و در خشکانیدن ریشه فساد در جامعه به آنان کمک کرده است.

این مساله را کارگردان فیلم در صحنه ی مربوط به بازجویی سعید توسط یک قاضی به خوبی نمایش داده است و دیالوگ های رد و بدل شده میان قاضی و سعید حکایت از نگارش یک فیلمنامه ی قوی و مستحکم با رعایت تمام نکات لازم و تحقیقات مستندگونه دارد، برای مثال جایی که سعید به قاضی می گوید من کاری را انجام دادم که شما جرئت و توانایی انجام آن را نداشتید و یا مثلا دیالوگ قاضی که از سعید می خواهد ابراز پشیمانی کند و او در پاسخ می گوید اشتباهی مرتکب نشده است که بخواهد بابت آن معذرت بخواهد و اتفاقا تاریخ باید از او به افتخار یاد کند.

صحنه ی پایانی ملاقات سعید و همسرش نیز دیدنی است، جاییکه همسر سعید دستبند یکی از مقتولین را که همسرش به او هدیه داده است، بازمی گرداند و قصاص را حق شوهری می داند که با روسری هایش تعداد زیادی زن را در خانه ی خودش خفه کرده است و خودش را جای آن ها قرار می دهد و سعید نیز آنقدر از این قتل های زنجیره ای راضی هست که به همسرش بگوید هیچ هراسی از قصاص ندارد و با کمال تعجب از او می خواهد به شوهرش افتخار کند.

در پایان باید گفت عنکبوت فیلم شریف و قابل احترامی است که با برگرفتن از یک داستان کاملا واقعی ساخته شده است و اگر بتواند پروانه ی نمایش بگیرد و سانسور نشود، قطعا با پرداختن به سوژه ای جذاب و داشتن صحنه های متفاوت در گیشه با استقبال بسیار بالای مخاطبان مواجه خواهد شد.

نکته قابل توجه اینکه پیش از این فیلم مستندی با محتوای زندگی سعید حنایی توسط مازیار بهاری با همکاری رویا کریمی به نام و عنکبوت آمد ساخته شده است که در آن با خانواده ی این قاتل زنجیره ای زنان خیابانی مصاحبه شده و البته به دلیل پیشینه سیاسی این کارگردان مستند ساخته ی او هیچگاه دیده نشد.

اتفاقی که ممکن است به دلیل حال و هوای این روزهای جامعه و صحنه های دلهره آور عنکبوت برای این فیلم نیز رخ دهد و هیچگاه اکران و دیده نشود، واقعا حیف است که چنین فیلم متفاوت و خوش ساختی به مقوله ی سخت اکران در سینمای ایران نرسد و امید است اکران عنکبوت در راستای فرهنگ سازی درست در جامعه رنگ پرده ی سینماها را به خود ببیند.

فهرست عوامل فیلم «عنکبوت»

کارگردان : ابراهیم ایرج زاد

تهیه کننده : جواد نوروزبیگی

نویسنده : اکتای براهنی

بازیگران : محسن تنابنده، ساره بیات، ماهور الوند، شیرین یزدان بخش، فرید سجادی حسینی، علی باقری، مهدی حسینی نیا، حمیدرضا هدایتی راد، گلنوش قهرمانی، آتیه جاوید، مهدخت مولایی، نیوشا علیپور، یوسف خسروی، غلامعلی رضایی، حمید حاجی محمدزاده، میثم دامن زه، حامد شیخی، رضا شیخ انصاری، سید جمشید حسینی، آویسا سجادی، سحر عبدالهی، امیر سیدی و …

مدیر فیلمبرداری : محمود کلاری

صدابردار : طاهر پیشوایی

دستیار کارگردان : محمدرضا کشمیری

برنامه ریز : سیدجواد حسینی

مدیر تولید : شهاب علی بخشی

طراح چهره پردازی : مجید اسکندری

طراح صحنه : آیدین ظریف

طراح لباس : نازنین خزاعی

مدیر تدارکات : حسین میرزامحمدی

فیلمبردار : سام سلیمانی

منشی صحنه : مرجان تاجیک

جلوه های ویژه کامپیوتری : سینا قویدل

جلوه های ویژه میدانی : آرش آقابیک

عکاس: حبیب مجیدی