آیا دموکراتیک شدن راحت است؟

فهم دموکراسی و عمل دموکراتیک بسیار کار مشکلی است. از کسانی که حداقل ۵۰۰ کتاب از نویسندگان پنج قرن اخیر نخوانده ­اند، به زبان­ های خارجی مسلط نیستند، دانشگاه نرفته ­اند و استاد ندیده ­اند و تمرین تفاهم و تعامل نکرده ­اند، طبعاً نباید انتظار دموکراتیک بودن را داشت. این مفاهیم، معانی عمیق تاریخی دارند. وضع ما طبیعی است. تا زمانی که متون نخوانیم، به توافق و اجماع نرسیم، با هم تصمیم نگیریم، برای افراد توانا جا باز نکنیم و به اندیشه­ های گوناگون احترام نگذاریم، همچنان در سعی و خطاها، بقا خواهیم داشت. سرنوشتِ ملت­ها در گروی افکاِر اکثریتِ آنها است. دموکراسی سال­ها تمرین می­خواهد.