راه رفتن ترکیه بر لبه شمشیر کردستان عراق

تقریبا یک سوم از ذخایر شناخته شده نفت و گاز عراق، یکی از غنی ترین کشورهای جهان از نفت، در منطقه کردستان این کشور قرار دارد. وضعیت سیاسی در این منطقه پس از چند سال آشفتگی، ظاهرا در حال بازگشت نسبی به توازن است. در همین حال، ترکیه که مهم ترین متحد سیاسی و اقتصادی این منطقه به شمار می رود، تصمیم دارد بر این توازن جدید به نفع خودش سرمایه گذاری کند.

به گزارش سلام نو، یک دیپلمات ترکیه در 17 جولای در شرق اربیل، مرکز منطقه کردستان در شمال عراق، هدف گلوله قرار گرفت و کشته شد. عامل این قتل احتمالا توسط یک هوادار حزب کارگران کردستان، گروه کردی که ترکیه در چند دهه گذشته در عملیات نظامی در منطقه آن را هدف گرفته، بوده است. تصمیم ترکیه به تحمل و پذیرش مخاطرات شدید در جریان تلاش ها برای ایجاد بهبود روابطش با کردهای عراق احتمالا در چند ماه آینده به نفعش تمام خواهد شد و امکان استفاده از اهرم اقتصادی برای تاثیرگذاری بر دولت جدید تشکیل شده در منطقه کردستان را برایش فراهم خواهد آورد. اما با توجه به اینکه شواهد موجود از بالا بودن سطح مخاطرات در منطقه حکایت دارد، می توان گفت که آستانه تحمل ترکیه در ممانعت از جلوگیری یک کشور مستقل کردی به آزمایش گذاشته خواهد شد.

بازگشت به وضعیت قبلی

دولت منطقه ای کردستان از سال 1992 که ایالات متحده از ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز آن حمایت کرده تا از کردهای تحت فشار در برابر صدام حسین، رئیس جمهوری وقت عراق، محافظت کند، به عنوان یک منطقه نسبتا خودمختار فعالیت می کرده است. این منطقه در ماه سپتامبر 2018 انتخابات برگزار کرد، اما به دلیل درگیری های داخلی و خارجی بر سر اعضای بالقوه کابینه، هنوز نتوانسته دولت تشکیل دهد. برگزاری این انتخابات اولین تلاش برای بازگشت به وضعیت عادی سیاسی پس از همه پرسی استقلال در سپتامبر 2017 به شمار می رفت. این همه پرسی تنها نتیجه ای که برای دولت منطقه کردستان داشت، از دست دادن قلمرو و سرمایه سیاسی بود، اما نهایتا پس از گذشت چند سال آشفتگی، ظاهرا وضعیت سیاسی منطقه دوباره دارد به توازن می رسد.

دولت در اوایل ماه جولای، یک کابینه جدید انتخاب کرد. وزرای انرژی و خارجه هم در هفته های اخیر استعفا و شرایط را تقریبا برای اولین بار در 15 سال گذشته برای روی کار آمدن افرادی جدید مهیا کردند. اما هنوز هم لازم است که هر چهره جدیدی توسط بارزانی ها، خانواده ای که رهبری حزب دموکراتیک کردستان را بر عهده دارند، مورد تایید قرار بگیرد. منصور بارزانی 10 جولای به عنوان نخست وزیر جدید سوگند یاد کرد و این در حالی است که نیچروان بارزانی در ماه ژوئن به عنوان رئیس جمهوری دولت منطقه کردستان منصوب شده است. بدین ترتیب می توان گفت که سیاست گذاری های منطقه اساسا توسط حزب دموکراتیک کردستان صورت می گیرد. حزب اتحاد میهنی کردستان به رهبری خاندان طالبانی هم هست که اگرچه رئیس جمهوری و نخست وزیری را از دست داده، اما همچنان به دلیل روابطش با بغداد از جمله با برهم صالح، رئیس جمهوری عراق، از قدرت و نفوذ برقرار است و حتی موفق شده وزیر انرژی را وادار به کناره گیری کند. این دو حزب در چند ماه آتی بر سر یک سری مسائل از جمله کنترل بر استان نفتخیز کرکوک همچنان با یکدیگر درگیر خواهند بود، اما این روند از دیرباز بر سیاست گذاری های منطقه کردستان حاکم بوده است و اتفاق جدیدی به شمار نمی رود.

یک فصل جدید در همکاری های ترکیه و کردها در عراق

تجدید موضع قدرت حزب دموکراتیک کردستان و نیاز این حزب به جلب حمایت اتحاد میهنی کردستان درها را به روی ترکیه برای تقویت روابط اقتصادی، سیاسی و امنیتی خود در شمال عراق گشوده است. آنکارا در گذشته به دلیل نزدیکی حزب دموکراتیک کردستان با مرزهای خود، سعی می کرد روابط خوبی با این حزب داشته باشد. (گستره قبایلی بارزانی مناطق مرزی عراق با ترکیه را نیز شامل می شود.) اگرچه این روابط در گذر زمان سرد شدند، اما آنکارا مجددا در صدد تقویت روابط خود با اربیل بر آمده است. ترکیه درست همان شریک اقتصادی ای است که منطقه کردستان عراق به شدت به آن نیاز دارد چرا که می تواند یک مسیر تجاری ارزشمند برای نفت منطقه کردستان ایجاد کند. گذرگاه های مرزی موجود بین منطقه کردستان عراق با ترکیه می تواند تجارت سالانه به ارزش 10 میلیارد دلار را تسهیل کند و ترکیه در حال مذاکره با اربیل درباره بازگشایی یک گذرگاه دیگر برای تسهیل بیشتر تجارت است.

اما برای حزب دموکراتیک کردستان، جریان پول از ترکیه بدون هزینه نخواهد بود. ترکیه و حزب دموکراتیک کردستان به طور ضمنی از توانایی آنکارا در هدف گرفتن گروه ستیزه جوی حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) آگاه هستند و این بدین معنی است که تا زمانی که حزب دموکراتیک کردستان به آنکارا برای اقدامات علیه پ.ک.ک آزادی عمل دهد، آنکارا هم به حمایت اقتصادی از اربیل ادامه خواهد داد. این مساله چندان دشوار نیست چون در میان همه رقابت های قومی قبایلی در منطقه کردستان، هیچ یک به اندازه دشمنی حزب دموکراتیک و حزب کارگران جدی نیست. از این رو، در حالی که تنش ها در منطقه امکان هدف گرفتن پ ک ک را برای ترکیه فراهم می آورد، عدم اطمینان حزب دموکراتیک کردستان اجرای این سیاست ناگفته را تسهیل می کند.

خطرهای موجود

آنچه برای ترکیه اهمیت دارد این است که از اقدام پ.ک.ک یا هر گروه مشابه دیگری در جهت اعلام استقلال جلوگیری کند. چندین دهه است که برخی در میان جمعیت کردهای ترکیه که 20 درصد از جمعیت این کشور را تشکیل می دهند نیز به دنبال اعلام استقلال هستند. آنکارا به خوبی می داند که هر گونه اقدامی در جهت اعلام استقلال توسط کردهای منطقه به تنش های داخلی در ترکیه می افزاید و تمامیت ارضی، ثبات اجتماعی و اقتصاد این کشور را تهدید می کند. از این رو، در چند دهه گذشته استراتژی آنکارا ممانعت از قدرت گرفتن پ.ک.ک بوده است. ترکیه بدین منظور نیروهای خود را در سوریه مستقر کرده و شمال عراق هم به طور مستقیم علیه پ ک ک عملیات انجام داده است.

اما مشکل اینجاست که تشدید عملیات علیه پ.ک.ک روابط آنکارا با جمعیت کردنشین ترکیه را پیچیده می سازد.  عملیات نظامی گسترده علیه این گروه شبه نظامی چشم انداز مذاکره بین دولت ترکیه با گروه های حافظ منافع کردها در صحنه سیاسی این کشور را تیره و تار کرده و به اختلافات بین حزب دموکراتیک خلق ها، مطرح ترین حزب سیاسی کرد در ترکیه، با حزب حاکم عدالت و توسعه دامن زده است.

دادن آزادی عمل به ترکیه برای اقدام علیه پ ک ک برای حزب دموکراتیک کردستان هم بدون خطر نیست.  برخی از گروه های کرد در منطقه مخالف همکاری نزدیک اربیل با ترکیه هستند. برای اربیل حفظ توازن شکننده در تسهیل عملیات علیه پ ک ک به منظور حفظ روابط با آنکارا همواره دشوار بوده است. حزب دموکراتیک کردستان که قدرت خود را تثبیت کرده، اکنون در جایگاه مناسبی برای مقابله با فشارهای داخلی از سوی گروه های کرد مخالف ترکیه قرار دارد. اما هر چه که ترکیه بیشتر علیه پ.ک.ک عملیات انجان می دهد، برای حزب دموکراتیک کردستان توجیه اقدامات آن دشوارتر می شود. ترور اخیر دیپلماتیک ترکیه در اربیل یادآور این مساله بود که اتفاقات در داخل ترکیه و آنچه دولت این کشور در عراق انجام می دهد، به طور مستقیم در ارتباط هستند. به عبارت دیگر، هدف گرفتن کردها توسط ترکیه سبب می شود که آنها نیز در صدد اقدامات تلافی جویانه برآیند. ترکیه با گسترش عملیات علیه پ.ک.ک در شمال عراق خود را در معرض حملات تلافی جویانه قرار می دهد. با این حال، برای ترکیه ممانعت از گسترش حوزه فعالیت پ ک ک از نظر سیاسی مهمتر از ممانعت از حملات مهلک علیه اهداف یا دیپلمات هایش در خارج از کشور است. از این رو، در حالی که آنکارا به استفاده از تجدید نیروی حزب دموکراتیک کردستان در اربیل برای تقویت روابط و پیشبرد اهداف خود ادامه می دهد، حملات سیاسی و ریخته شدن خون های بیشتری را در هر دو طرف شاهد خواهیم بود.

منبع: استرتفور / مترجم: طلا تسلیمی/دیپلماسی ایرانی