نوروز زیبا در ترکمنستان

به گزارش سلام نو، مردم جمهوری ترکمنستان به مدت چند دهه بود که از برگزاری جشن های نوروزی به سبب سلطه سیاست و فرهنگ کمونیستی اتحاد جماهیر شوروی (سابق) که این کشور نیز یکی از جمهوری های آن بود، منع شده بودند، اما پس از استقلال این کشور در سال 1991 (1370) بود که رئیس‌جمهور این کشور به منظور احیای رسم دیرین کشور سال نو را 'نوروز' اعلام کرد.

به همین دلیل نوروز هر ساله در 21 مارس در این کشور جشن گرفته می‌شود. در مجموع 4 روز از 20 تا 23 مارس در این کشور برای جشن نوروز تعطیل است.

اول سال ایرانیان و نوروز طبق سنت و تقویم فرهنگی ترکمنستان مطابق کتاب تاریخ یعقوبی اثر 'ابن واضع یعقوبی'، روز اول فروردین است که در نیسان و آذار می‌باشد و هنگامی که خورشید به برج حمل درآمده است، این روز عید بزرگ ایرانیان است.

به همین دلیل مردم ترکمنستان عقیده دارند زمانی که جمشید به عنوان چهارمین پادشاه از سلسله پیشدادیان ایران بر تخت سلطنت نشست آن روز نوروز است.

نوروز در ترکمنستان با جشن‌ها و رویدادهای مهمی همراه است. این سنت‌های نوروزی گاهی به سنت‌های ما ایرانی‌ها شبهات دارد و گاهی نیز متفاوت از آن ها است.

اصلی‌ترین جشن عید نوروز در این کشور در میان رشته‌کوه آخال، سرزمینی باستانی‌ در جغرافیای ایران قدیم که تمدن‌های بسیاری نیز در آن زندگی کرده‌اند، برگزار می‌شود.

در ترکمنستان با توجه به سنت‌های کهن، مکانی وسیع برای جشن های بهاری در نظر گرفته ‌می‌شود، از این حیث که این فضای بزرگ و دلنشین با روح گسترده‌ بهار و جمعیت فراوانی که مدت‌ها است منتظر ورود فصل تازه هستند، تناسب دارد.

ساکنان دهکده های ترکمنی مطابق با یک افسانه شرقی سعی می کنند در ایام تعطیلات نوروزی با رویی خوش و آغوشی باز پذیرای همسایه‌ها و دوستان خود در چادر‌های مخصوصی باشند که 'یورت' (yurt) نامیده می شود.

در کنار یورت‌هایی که برای نوروز تزیین شده‌اند تخت‌هایی قرار دارد که با قالی و فرش پوشیده شده‌اند و در کنار آنها گروهی صنایع دستی را به نمایش می‌گذارند و عده ای دیگر نیز بازی‌های گروهی را بر روی زمین انجام می‌دهند.

آنها با برپایی این چادرها و خیمه ها، جمعیت زیادی را در حیاط های این خیمه‌ها جمع کرده و یک تاب بلند و یک یورت بزرگ سفید در پشت دروازه‌های نمادین این روستا قرار می دهند.

اولین چیزی که میهمان‌ها با ورود به این دهکده با آن مواجه می‌شوند، بازاری با تزیینات رنگارنگ است که در پشت ورودی اصلی این دهکده قرار گرفته است، جایی که دست فروشی در آن بسیار رواج دارد.

در این بازار اجناس مختلفی نظیر صنایع دستی، سوغاتی‌های رنگی، کلاهای مختلف، کلاه بره، ادوات موسیقی، اسباب و وسایل خانه، قوری‌های رنگ شده، قالی، جواهرات و قلاب‌دوزی‌های سنتی عرضه می شود.

در این بازارهای سنتی روستایی، افرادی تردد می کنند که 'بخشی' (راوی- خواننده) نامیده می شوند و با اجرای آهنگ‌ها و اشعار سنتی توجه شنونده‌ها را به خود جلب می‌کنند.

علاوه بر روستاهای این کشور، جشن نوروز به همراه کنسرت های رسمی، در تالار اصلی شهر عشق آباد پایتخت و در تمام استان‌ها و شهرها و در دانشگاه‌ها، مدارس و حتی مهد کودک‌ها برگزار می‌شود، به طوری که حضور مردم در پارک استقلال ترکمنستان در عشق آباد هر سال بسیار چشمگیر است.

به گونه ای که گروه‌های مردم و دانش‌آموزان به صورت گروه‌های شادی‌بخش و هنرآفرین در پارک حاضر می‌شوند و بعضی از آنان لباس‌هایی در بردارند که روزگار گذشته و چگونگی مراسم نوروز را در آن ایام به یاد می‌آورد از جمله پیران سرخ‌پوشی که نوید‌بخش فرا رسیدن نوروزند و هنرمندانی که با لباس‌های زرین خود نمایشگر مجالس امرا و حکام در مراسم نوروزی و سلام عید هستند.

آلاچیق‌هایی که در کنار خیابان‌ها و پارک‌ها بر پا شده است و از مردم با شیرینی و شربت پذیرایی می‌کنند از مظاهر دیگری است که در گوشه و کنار شهر به چشم می‌خورد و مردم ترکمنستان آن را فراموش نکرده‌اند.

زمان برگزاری نوروز، در آغاز فصل بهار است که امروزه به آن 'برابری بهاری' یا طبق فرهنگ حوزه تمدنی ایرانی 'اکیونوس' می‌گویند و ترکمن‌ها آداب خاصی برای این روز دارند، از جمله آنها می توان به پختن غذاهای خاص نوروزی و برپایی بازی‌ها و مسابقات گوناگون اشاره کرد.

زنان ترکمن از روزها قبل از نوروز اقدام به طبخ انواع شیرینی و خوراکی‌های شیرین که سمنو حتماً یکی از آنهاست، شیرینی را در سال نو به خانه می‌آورند.

از غذاها و شیرینی‌های سنتی و محلی ترکمن‌ها 'نوروز کچه' و 'نوروز بامه' ‌است که جای خاصی در سفره‌های نوروزی ترکمن‌ها دارد و به همراه 'سمنی' (سمنو) و انواع شکلات های نوروزی سفره های نوروزی آنها ها را زینت می بخشد و در عین حال، حال وهوای دیگری به این جشن و شادی می‌دهند.

از دیگر خوراکی‌ها نوروزی ترکمنستان می‌توان به 'تامدیرلاما' (tamdyrlama)، 'گتپ' (gutap)،‌ کباب و پلو‌های معطری، 'بش بارماق'، 'باورسک'، 'چوربا' (شوربا) و آش با گوشت و شیر اشاره کرد که در میان مهمان‌ها محبوبیت زیادی دارند.

در ایام نوروز آیین‌های عمومی نوروزی در ترکمنستان معمولاً در میادین اصلی شهرها و روستاها برگزار می‌شود و مردان و زنان جوان ترکمن نیز در روزهای جشن، بازی‌ها و سرگرمی‌های ویژه‌ای از جمله در مسابقات اسب دوانی، کشتی، پرش برای گرفتن دستمال از بلندی، خروس جنگی، شاخ زنی قوچ‌ها، شطرنج بازی، مهره بازی، تاب بازی فعالانه شرکت می کنند.

به هنگام انجام این بازی‌ها و سرگرمی‌ها، ترکمن‌های زیادی در محل جمع می‌شوند و با تشویق‌های پی در پی، به این مسابقات رونق خاصی می بخشند. پوشیدن لباس نو، دید و بازدید و پریدن از روی آتش از دیگر رسوم ترکمن‌ها در ایام عید نوروز است.

کشتی های پهلوانی نوروزی معمولا در میادین شاد و مفرحی برگزار می شود که برای همین مناسبت تزیین شده و با ماکت‌هایی از بناهای تاریخی مشهور ترکمنستان، کهنه‌گرگانج، شهر باستانی مرو، دهستان، آب نو و غیره دکور سازی شدند، به گونه ای که با دیدن این بناهاها حس سفر به دوران باستان به بیننده منتقل می‌شود.

در استقبال از نوروز ترکمن‌ها از روزها قبل از پایان اسفند به آذین بندی شهرها و روستاهای خود و نیز تدارکات پذیرایی‌ها و میهمانی رفتن‌ها و میهمانی دادن می‌پردازند. بنابر این، دید و بازدید در ایام نوروز در میان مردم ترکمن از جایگاه و منزلت خاصی برخوردار می‌باشد.

نیاکان ترکمن، عید نوروز را به عنوان سمبل و نماد زندگی دوباره، برکت، مکنت، سعادت و رفاه تلقی کرده‌اند.

عید نوروز در این کشور همچنین جشن کشاورزانی است که آذوقه مردم را تامین می‌کنند و به همین دلیل کشاورزان دامنه‌های کوه 'کپت داغ' و کناره‌های آمودریا با عظمت خاصی سال جدید را جشن می‌گیرند.

در ترکمنستان همه شهرها را برای جشن نوروز تزئین می‌کنند و با آب و جارو کردن، آن ها را برای دید و بازدید شهروندان و مهمانان مهیا می‌سازند.

رقص و آوازهای محلی جزو جدایی ناپذیر مراسم سنتی ترکمن‌ها در اسقبال از تجدید حیات طبیعت است، از اینرو مردم این کشور در مراکز عمومی به رقص، آواز و پایکوبی می‌پردازند و شادی خود را از آمدن بهار نشان می‌دهند.

مسابقات اسب سواری که در میان ترکمن‌ها جایگاه خاصی در همهٔ طول سال دارد، در نوروز بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد و از این همین رو، جشن‌های نوروزی ترکمن‌ها با مسابقات اسب سواری توام است چون این مسابقه‌ها از ارکان اصلی جشن‌های نوروزی ترکمن ها است که در ایام عید در جای جای ترکمنستان برگزار می‌شود و به بساط شادی و شور نوروز رونق مضاعف می بخشند.

در این مسابقات نوروزی، سوارکاران ماهر ترکمن به همراه اسب های 'آخالتکشان' (akhalteke) خودشان، عضو جدانشدنی این جشن ها هستند.

در ترکمنستان از جمله در ترکمن صحرای ایران، پس از انجام مناسک خانه تکانی قبل از نوروز، رسم است که زنان نخ سفید و سیاه را با هم می بافند و در میانه آن اسپند، نظر چشم، منجوق، نمک و داغدان (که نوعی چوب است) قرار می دهند و آن را، به نشانه برکت، بالای در خانه ها می آویزند.

از جمله سرگرمی های نوروزی شهروندان این کشور، بازی 'منجوق آتدی” به معنای انداختن دانه منجوق است که در این بازی دختران ترکمن دور هم جمع می شوند و منجوق های خود را با علامتی مشخص می کنند و دانه دانه در ظرفی پر آب می اندازند.

روش این سرگرمی نوروزی به این گونه است که دختران دور هم جمع می‌شوند و یکی از آن ها کاسه‌ای را در دست می‌گیرد با ترکیب کردن منجوق ها، آنها را نزد دخترها می‌برد سپس هر دختر در دل نیتی می‌کند و یک منجوق را که نشانه‌ای دارد مشخص می‌کند که منجوق متعلق به اوست و در کاسه می‌اندازد آنگاه یکی از دختران یا زنان به ترتیب یک بیت از شعر بلند منجوق آتدی را می‌خواند و سپس فردی که کاسه را در دست دارد، بدون آنکه نگاه کند یکی از منجوق‌ها را از کاسه بیرون می‌آورد. آن منجق متعلق به هر کسی که باشد، بیتی که در آن نوبت خوانده شده مربوط به اوست یعنی وی مطابق بیت خوانده شده خواسته و نیت خودش را تفسیر می‌کند.

برخی از بندهای شعر منجوق آتدی به شرح زیر است:

نروز گلدی، یازگلدی قارقاگلدی، غاز گلدی

اوتوران آدملارا بیلبیلدن آواز گلدی

نوروز آمد، بهار آمد زاغ آمد و غاز آمد

از جمله ترانه‌های نوروزی ترانه سنتی 'شادیوانه' است که گروه‌هایی از جوانان در این ایام دور هم جمع می‌شوند و اشعار آن را به طور دسته جمعی می‌خوانند و بدین طریق اعلام می‌کنند نوروز فرا رسیده است.

علاوه بر عشق آباد، مردم منطقه 'قری قلا'، یکی از بخش‌های شهر 'قزل آروات سابق' یا (سردار امروزی) اعتقادات خاصی درباره زیارتگاه‌های آن منطقه به نام 'بولاماکلی اولیا' و 'قیر بی بی جان' دارند که تقدس این زیارتگاه‌ها را به نوروز مرتبط می‌سازند.

آنها معتقدند در گذشته‌های دور دختری با نام بی بی جان در این محل زندگی می‌کرده که یکی از حاکمان عاشق وی بوده در روز نوروز در این محل در حال تهیه سمنو بوده است که حاکم مذکور قصد می‌کند به زور به او دست یابد، اما بی‌بی‌جان به درگاه خداوند دست نیاز بلند می‌کند و گریه‌کنان از او می‌خواهد که وی را از دست حاکم نجات دهد.

در آن هنگام در وسط زمینی که بین بی‌بی‌جان و حاکم قرار داشت شکاف عمیقی ایجاد می‌شود و دیگ سمنو نیز وارونه می‌شود و می‌ریزد، به گونه ای که خود او نیز احتمالا در همانجا مدفون می‌شود.

به همین دلیل شهروندان ترکمنستان این مکان را مقدس می‌شمارند و در ایام نوروز به آن جا می روند و با قربانی کردن گوسفند و پختن غذا صدقه می‌دهند و از درگاه خداوند طلب باران و فراوانی نعمت می‌کنند.

از جمله مکان هایی مردم ترکمنستان در ایام نوروز به آنجا سفر می کنند، به ترکمن صحرا در استان گلستان است تا به زیارت مقبره 'مختوم قلی' شخصیت اسطوره ای خود و نیز زیارت 'بایزید بسطامی' عارف نامی ایرانی در بسطام شهرستان شاهرود در استان سمنان ایران بپردازند.

از دیگر سنت های ترکمن ها، تراشیدن موی سر پسرها در چهارشنبه آخر سال است، به طوری که مقداری مو را در دو طرف سر، روی گوش یا پشت سرها باقی می گذارند و به آن 'قولپاق” می گفتند.

از دیگر رسومی که امروزه در میان ترکمن ها کمرنگ تر شده، رفتن به صحرا ها در چهارشنبه سوری است.

آنها نگریستن به چشمه های آب را به فال نیک می گرفتند و در راه بازگشت، تعدادی سنگریزه بر می دارند و هفت بار به طرفی غیر از قبله پرتاب می کنند تا بدی ها از آنها و خانواده شان دفع شود./ایرنا